اینکه دادگاه صلح چیست و چه صلاحیت هایی دارد یکی از مطالبی است که با توجه به قانون جدید شورا های حل اختلاف مصوب ۱۴۰۲ برای مردم و کارشناسان حقوق مورد سوال قرار گرفته است. طبق قانون قدیم شورا ها حل اختلاف یک سری دعاوی در صلاحیت شوراهای حل اختلاف قرار داشت و مردم باید به آن مراجع مراجعه می کردند. بر مبنای قانون جدید شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۴۰۲ مرجع جدیدی به نام دادگاه صلح به وجود آمد. در پایین به بررسی بیشتر دادگاه صلح پرداختیم.
دادگاه صلح چیست؟
بر اساس قانون جدید قوه قضائیه مکلف گردید در هر حوزه قضایی شهرستان، شعبه یا شعبه هایی را تحت مدیریت و نظارت رئیس آن حوزه قضایی تحت عنوان دادگاه صلح ایجاد نماید. بر این اساس یک سری صلاحیت ها که قبلا در صلاحیت شورای حل اختلاف بود در صلاحیت دادگاه های صلح قرار می گیرد و یک سری دعاوی حقوقی و کیفری نیز در صلاحیت این دادگاه ها قرار گرفت. مثلا بحث تامین دلیل و انحصار ورثه در صلاحیت دادگاه های صلح قرار گرفت.
دادگاه صلح اصولا با حضور رئیس یا دادرس علی البدل رسمیت می یابد. دادگاه صلح می تواند با رضایت طرفین، پرونده را برای رسیدن به سازش به اعضای شورای حل اختلاف مستقر در دادگاه یا شعبه شورای حل اختلاف یا میانجی گری ارجاع دهد. اگر ظرف دو ماه موضوعی که ارجاع شده است به توافق و سازش منتهی شود، مراتب صورت جلسه می شود و به قاضی دادگاه صلح اعلام می شود تا طبق مقررات عمل نماید. در صورتی که سازش و توافق محقق نگردد، قاضی دادگاه صلح مطابق قانون به موضوع رسیدگی می نماید و به صدور رای مبادرت می کند.
نکته جالب این است که براساس قانون جدید دادگاه های صلح می توانند در ساعات غیراداری یا در روز های تعطیل به دعاوی رسیدگی نمایند و استقرار این دادگاه ها در محل شوراهای حل اختلاف بلامانع است.
صلاحیت دادگاه صلح
در خصوص صلاحیت دادگاه های صلح می توان گفت علی رغم اینکه اسم این دادگاه ها صلح می باشد اما اکثر همان صلاحیت های سابق شوراهای حل اختلاف به این دادگاه ها محول شده است و صلاحیت شورای حل اختلاف به موارد معینی محدود شده است. در زیر به بررسی بیشتر این صلاحیت ها پرداختیم.
بر اساس قانون جدید شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۴۰۲ صلاحیت های دادگاه صلح به شرح زیر می باشد:
- دعاوی مالی تا نصاب یک میلیارد ریال معادل صد میلیون تومان
البته لازم به ذکر است رئیس قوه قضاییه می تواند نصاب مذکور را هر سه سال یکبار با رعایت تناسب تغییر شاخص سالانه که توسط بانک مرکزی اعلام می شود، تعدیل کند.
- دعاوی حقوقی تصرف عدوانی، مزاحمت و ممانعت از حق
- دعاوی راجع به مهریه، جهیزیه و نفقه تا میزان یک میلیارد ریال در صورتی که مشمول قانون حمایت از خانواده نباشد.
- دعاوی و درخواست های مربوط به تخلیه عین مستاجره و تعدیل اجاره بها به جز دعاوی مربوط به سرقفلی و حق کسب یا پیشه یا تجارت
- اعسار از پرداخت محکوم به در صورتی که دادگاه صلح به اصل دعوا رسیدگی کرده باشد.
- حصر ورثه، تحریر ترکه، مهر و موم و رفع آن
- تامین دلیل
- تقاضای سازش موضوع ماده ۱۸۶ قانون آیین دادرسی مدنی
بر اساس ماده ۱۸ قانون آیین دادرسی مدنی هرکس می تواند در خصوص هر ادعایی از دادگاه درخواست نماید که طرف او را برای سازش دعوت نماید. در دعوت نامه باید قید گردد که طرف برای سازش به دادگاه دعوت شده است.
- دعاوی اصلاح شناسنامه، استرداد شناسنامه، اصلاح مشخصات مدرک تحصیلی (به استثنای مواردی که در صلاحیت دیوان عدالت اداری می باشد)، الزام به اخذ پایانکار، اثبات رشد، الزام به صدور شناسنامه، تصحیح و تغییر نام
- جنبه عمومی و خصوصی کلیه جرائم غیرعمدی ناشی از کار یا تصادفات رانندگی
- جرائم عمدی تعزیری مستوجب مجازات درجه هفت و هشت
فرق دادگاه صلح با شورای حل اختلاف
همانطور که پیش تر گفتیم بر اساس قانون جدید، مرجعی به نام دادگاه صلح تشکل گردیده است. بر این اساس بسیاری از صلاحیت های شورای حل اختلاف مانند تامین دلیل، حصر ورثه، دعوای اعسار، دعاوی مربوط به تخلیه عین مستاجره و… در صلاحیت دادگاه های صلح قرار گرفت.
نکته ای که باید دقت کرد این است که با به وجود آمدن دادگاه های صلح به موجب این قانون، شوراهای حل اختلاف از بین نرفته اند و صلاحیت آنها به موارد معینی محدود شده است. در واقع صلاحیت شوراهای حل اختلاف به ایجاد صلح و سازش در برخی دعاوی معین محدود گردید. این شوراها به موجب قانون جدید منحل نشده اند و به فعالیت خود ادامه خواهند داد. حتی ممکن است محل استقرار شورای حل اختلاف و دادگاه صلح یکجا باشد.
صلاحیت شورای حل اختلاف
به موجب قانون جدید شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۴۰۲ علاوه بر دادگاه های صلح، صلاحیت شوراهای حل اختلاف نیز مشخص گردیده است. بر اساس ماده ۱۳ این قانون شورای حل اختلاف با درخواست خواهان یا مدعی خصوصی یا شاکی حسب مورد در کلیه امور مدنی و حقوقی، جنبه خصوصی جرائم غیرقابل گذشت، و کلیه جرائم قابل گذشت برای ایجاد صلح و سازش بین طرفین اقدام می نماید.
در واقع بر این اساس صلاحیت شورای حل اختلاف تنها به صلح و سازش در دعاوی محدود گردیده است. در صورتی که رسیدگی شورا برای صلح و سازش با درخواست یکی از طرفین صورت گرفته باشد و طرف اول تا پایان جلسه اول عدم تمایل خود را برای رسیدگی در شورا اعلام نماید، شورا درخواست را بایگانی و طرفین را به مرجع صالح راهنمایی می کند. از تاریخ لازم الاجراء شدن این قانون، شورای حل اختلاف تنها و صرفا در امر صلح و سازش اقدام می کند.
صلاحیت دادگاه صلح در امور کیفری
همانطور که پیش تر گفتیم دادگاه صلح در بعضی از پرونده های کیفری صلاحیت رسیدگی دارد و پرونده های مذکور تنها باید در دادگاه صلح رسیدگی شود و نیازی به مراجه به دادسرا و دادگاه کیفری در این خصوص نمی باشد. بر طبق ماده ۱۲ قانون جدید شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۴۰۲ می توان گفت دادگاه صلح، صلاحیت رسیدگی به جنبه عمومی و خصوصی کلیه جرائم غیرعمدی ناشی از کار یا تصادفات رانندگی را دارد. این مورد صلاحیت جدیدی است که به دادگاه های صلح داده شده است و شوراهای حل اختلاف قبلا از این صلاحیت برخوردار نبودند.
منظور از جنبه عمومی جرم در جرائم غیرعمدی ناشی از کار یا تصادفات رانندگی، جرائمی هستند که موجب جریحه دار شدن احساسات جامعه می شوند و با گذشت شاکی مجازات و تعقیب آنها متوقف نمی گردد بلکه ممکن است گذشت شاکی باعث تخفیف در مجازات شود. همچنین جنبه خصوصی جرم به قابل گذشت بودن جرم اشاره دارد که با گذشت شاکی رسیدگی و مجازات متوقف می شود. البته بعضی جرائم ممکن است هر دو جنبه را دارا باشند.
بر مبنای ماده ۱۲ صلاحیت دیگر دادگاه های صلح در امور کیفری مربوط به جرائم عمدی تعزیری مستوجب مجازات درجه هفت و هشت می باشند. جرائم تعزیری درجه هفت، جرائمی هستند که مجازات آنها شامل حبس از نود و یک روز تا شش ماه، جزای نقدی بیش از سی میلیون ریال تا شصت میلیون ریال و محرومیت از حقوق اجتماعی می باشد. همچنین جرائم درجه هشت شامل جرائمی هستند که مجازات آنها حبس تا سه ماه، جزای نقدی تا سی میلیون ریال و شلاق تا ده ضربه می باشد. رسیدگی به این جرائم تعزیری درجه هفت و هشت تنها در صلاحیت دادگاه صلح خواهد بود.
هزینه دادرسی در دادگاه صلح
بر اساس قانون جدید، هزینه دادرسی در دادگاه های صلح حسب مورد مطابق هزینه دادرسی در محاکم دادگستری می باشد. هزینه دادرسی شوراهای حل اختلاف در موارد صلح و سازش چنانچه دعاوی کیفری و حقوقی غیرمالی باشد معادل هزینه دادرسی در محاکم دادگستری خواهد بود. هزینه دادرسی رسیدگی شورای حل اختلاف در دعاوی مالی معادل ۵۰ درصد هزینه دادرسی در محاکم دادگستری می باشد.
لازم به ذکر است اگر پرونده از سوی مرجع قضایی دیگر جهت صلح یا سازش به شورای حل اختلاف ارجاع شود، هزینه دادرسی مجدد در شورای حل اختلاف دریافت نمی گردد. همچنین در کلیه دعاوی مالی ارجاعی به شورای حل اختلاف از سوی مراجع قضایی دیگر که هزینه مزبور در مرجع مذکور پرداخت گردیده است چنانچه سازش بین طرفین صورت بگیرد، هزینه دادرسی به نصف کاهش می بابد و مازاد به خواهان برگردانده می شود.
قابلیت تجدیدنظرخواهی از آراء دادگاه صلح
آرای دادگاه های صلح در مواردی قابل تجدید نظرخواهی می باشد. در پایین به بررسی این موارد پرداختیم.
بر اساس تبصره ۵ ماده ۱۲ قانون جدید شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۴۰۲ آرای دادگاه های صلح در موارد زیر قابل تجدید نظرخواهی است:
- دعاوی مالی در صورتی که خواسته بیشتر از ۵۰۰ میلیون ریال باشد.
- دعاوی حقوقی تصرف عدوانی، مزاحمت و ممانعت از حق
- دعاوی راجع به جهیزیه، مهریه و نفقه تا یک میلیارد ریال
- دعاوی و درخواست های مربوط به تخلیه عین مستاجره و تعدیل اجاره بها به جز دعاوی مربوط به سرقفلی و حق کسب و پیشه
- اعسار از پرداخت محکوم به در صورتی که اصل دعوا قابل اعتراض باشد
- جنبه عمومی جرائم غیرعمدی ناشی از کار یا تصادفات رانندگی در صورتی که مجازات قانونی آن درجه شش یا بیشتر باشد.
- جرائم عمدی تعزیری که مجازات قانونی آنها حبس درجه هفت باشد.
تاریخ تشکیل دادگاه های صلح
بر اساس قانون جدید شوراهای حل اختلاف مصوب ۱۴۰۲، قوه قضاییه مکلف است ظرف یکسال از تاریخ لازم الاجراء شدن این قانون، در هر حوزه قضایی شهرستان، شعبه یا شعبی از دادگاه ها را تحت مدیریت و نظارت رئیس آن حوزه قضایی به عنوان دادگاه صلح تعیین نماید.
