نحوه تعیین هزینه دادرسی به عوامل مختلفی در دادرسی بستگی دارد. اصولا رسیدگی در هر مرجع قضاوتی دارای هزینه هایی است که حسب مورد باید طرفین دعوا یا یکی از آنها نسبت به پرداخت آن اقدام کنند. هزینه دادرسی از دیرباز در ایران به منظور رسیدگیِ اختلافات به انحاء مختلف دریافت می شده است مثلا در قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب سال ۱۲۹۰ خورشیدی از تادیه مخارج محاکمه سخن گفته شده بود و همچنین در قانون آیین دادرسی مدنی مصوب سال ۱۳۱۸ هزینه دادرسی عنوان شده بود.
علاوه بر شروع رسیدگی، در جریان رسیدگی نیز ممکن است هزینه هایی مانند هزینه کارشناسی و… به وجود بیاید که طبق قانون باید توسط یکی از طرفین یا هردوی آنها پرداخت گردد. در این نوشتار قصد داریم به هزینه دادرسی و نحوه تعیین هزینه دادرسی بپردازیم.
هزینه دادرسی چیست؟
هنگامی که شخصی می خواهد دعوایی را اقامه کند و در دادگستری شکایت کند یکی از اولین کارهایی که باید انجام دهد، این است که هزینه دادرسی را پرداخت کند، در غیر اینصورت دادخواست وی با اخطار رفع نقص مواجه می شود که ظرف ده روز باید هزینه دادرسی را بپردازد. بر اساس ماده ۵۰۲ قانون آیین دادرسی مدنی مصوب سال ۱۳۷۹، هزینه دادرسی عبارت است از هزینه برگ هایی که به دادگاه تقدیم می شود و هزینه قرار ها و احکام دادگاه که باید به صورت الصاق و ابطال تمبر و یا واریز وجه به حساب خزانه پرداخت گردد.
در صورتی که دعوای خواهان در دادگاه اثبات گردد، وی می تواند هزینه های دادرسی را به عنوان خسارت از محکوم مطالبه نماید. همچنین در صورتی که دعوای خواهان اثبات نگردد، خوانده می تواند در صورتی که هزینه دادرسی پرداخت کرده باشد، هزینه ها را به عنوان خسارت از خواهان مطالبه نماید. چنانچه برای دادگاه احراز شود که طرح دعوا توسط خواهان به منظور تاخیر در انجام تعهد قانونی، اذیت کردن طرف مقابل و یا غرض ورزی بوده است، دادگاه مکلف است در ضمن صدور حکم یا قرار، خواهان را به تادیه سه برابر هزینه دادرسی به نفع دولت محکوم نماید.
در امور کیفری نیز شاکی باید هزینه شکایت کیفری را در زمان طرح شکایت پرداخت کند و در صورتی که شاکی مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم را کرده باشد باید هزینه دادرسی را مطابق امور مدنی بپردازد.
نحوه تعیین هزینه دادرسی چگونه است؟
تعرفه هزینه دادرسی در هر مرجع قضایی و در هر مرحله طبق لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ کل کشور مشخص می باشد و بر آن اساس عمل شده و هزینه دادرسی اخذ می گردد. شما می توانید با مراجعه به سایت عدل ایران با وارد کردن مقادیر مربوطه نسبت به میزان هزینه دادرسی خود آگاه شوید و همچنین به صورت اینترنتی نسبت به پرداخت هزینه دادرسی اقدام کنید. هزینه دادرسی در هریک از دعاوی حقوقی، کیفری، دیوان عدالت، اجرای احکام و… در هر مرحله متفاوت می باشد که در زیر به بررسی آن پرداخته ایم.
هزینه دادرسی در دعاوی حقوقی
تعرفه هزینه های دادرسی و خدمات قضایی در دعاوی حقوقی، دیوان عدالت و… بر اساس لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ کل کشور به شرح زیر می باشد (در صورت تغییر اصلاح می گردد):
- بهای اوراق دادخواست، اظهارنامه، برگ اجرائیه دادگاه ها و هیات های حل اختلاف موضوع قانون کار برای هر برگ: ۲۰/۰۰۰ ریال.
- هزینه دادرسی در دعاوی مالی در مرحله بدوی تا مبلغ ۲۰۰ میلیون ریال (در شورای حل اختلاف): ۲/۵ درصد ارزش خواسته.
- هزینه دادرسی در دعاوی مالی در مرحله بدوی بیش از ۲۰۰ میلیون ریال (در دادگاه نخستین): ۳/۵ درصد ارزش خواسته.
- هزینه دادرسی در دعاوی مالی در مرحله تجدیدنظر و واخواهی: ۴/۵ درصد محکوم به (مبلغ محکومیت).
- هزینه دادرسی دعاوی مالی در مرحله فرجام خواهی، اعاده دادرسی و اعتراض ثالث: ۵/۵ درصد محکوم به (مبلغ محکومیت).
- هزینه دادرسی در صورتی که قیمت خواسته در دعاوی مالی در موقع دادخواست معلوم و مشخص نباشد: ۱/۵۰۰/۰۰۰ ریال.
- هزینه دادرسی در دعاوی غیرمالی، درخواست سازش، درخواست صدور دستور موقت، درخواست تامین دلیل و تامین خواسته در مراجع قضایی بسته به نوع دعوا: از ۴۰۰/۰۰۰ هزار ریال تا ۱/۸۰۰/۰۰۰ ریال.
- هزینه دادرسی در دعاوی مالی غیرمنقول و خلع ید از اعیان غیرمنقول: ارزش خواسته بر اساس ارزش معاملاتی املاک در منطقه تقویم و بر اساس آن هزینه دادرسی گرفته می شود.
- هزینه تقدیم دادخواست به شعب دیوان عدالت اداری: ۲۰۰/۰۰۰ ریال.
- هزینه تقدیم دادخواست به شعب تجدیدنظر دیوان عدالت اداری: ۴۰۰/۰۰۰ ریال.
- هزینه درخواست تصویر (کپی) از اوراق پرونده: ۵۰/۰۰۰ ریال.
- هزینه اعتراض و درخواست تجدیدنظر از قرارهای قابل تجدیدنظر در در دادگاه ها و دیوان عالی کشور: ۳۰۰/۰۰۰ ریال.
- هزینه مطابقت دادن اوراق با اصل آنها (کپی برابر اصل) در دفاتر دادگاه ها، دیوان عدالت اداری و سایر مراجع: ۱۵/۰۰۰ ریال.
- هزینه صدور گواهی از دفاتر مراجع قضایی: ۵۰/۰۰۰ ریال.
- هزینه ابلاغ اظهارنامه و واخواست نامه در هر مورد: ۱۰۰/۰۰۰ ریال.
- هزینه درخواست اجرای ماده ۴۷۷ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ (تجویز اعاده دادرسی به علت خلاف شرع بیّن بودن): ۳۰۰/۰۰۰ ریال.
هزینه دادرسی در دعاوی کیفری
بر اساس لایحه بودجه سال ۱۴۰۲ کشور هزینه دادرسی در دعاوی کیفری به ترتیب ذیل می باشد (در صورت تغییر اصلاح می گردد):
- هزینه تقدیم شکایت کیفری: ۱۰۰/۰۰۰ ریال که افراد ناتوان مالی به تشخیص دادستان یا رئیس حوزه قضایی از پرداخت هزینه معاف می شوند.
- هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر از احکام کیفری: ۳۰۰/۰۰۰ ریال.
- هزینه اعتراض به قرار های قابل اعتراض در دادسرا: ۲۰۰/۰۰۰ ریال.
- هزینه اعاده دادرسی کیفری در دیوان عالی کشور: ۵۰۰/۰۰۰ ریال.
- هزینه درخواست اجرای ماده ۴۷۷ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲: ۳۰۰/۰۰۰ ریال.
- تقدیم شکایت به دادسرای انتظامی قضات: ۳۰۰/۰۰۰ ریال.
هزینه دادرسی در خصوص شکایت کیفری علیه صادرکننده چک بی محل به شرح ذیل می باشد:
- تا مبلغ یک میلیون ریال: ۶۰/۰۰۰ ریال.
- نسبت به مازاد تا ده میلیون ریال: ۳۰۰/۰۰۰ ریال.
- نسبت به مازاد تا یکصد میلیون ریال: ۴۰۰/۰۰۰ ریال.
- نسبت به مازاد بر یکصد میلیون ریال: یک در هزار.
هزینه دادرسی در اجرای احکام مدنی
پس از اینکه حکم دادگاه در خصوص محکومیت قطعیت پیدا کرد، اجرائیه صادر شده تا واحد اجرای احکام نسبت به انجام و اعمال حکم اقدام نماید. در این راستا و در جهت وصول محکوم به (محکومیت) در واحد اجراء هزینه هایی مانند تشریفات مزایده، توقیف مال و… صورت می گیرد که باید توسط شخص محکوم شده پرداخت گردد. هزینه دادرسی در اجرای احکام مدنی به قرار زیر می باشد (در صورت تغییر اصلاح می گردد):
- هزینه اجرای احکام دعاوی مالی موضوع بند ۱ ماده ۱۵۸ قانون اجرای احکام مدنی که بعد از اجراء وصول می گردد: ۵ درصد محکوم به (مبلغ محکومیت).
- هزینه اجرای احکام دعاوی غیرمالی و احکامی که محکوم به آن تقویم نشده است و هزینه اجرای آراء و تصمیمات مراجع غیردادگستری: از ۴۰۰/۰۰۰ تا ۱/۸۰۰/۰۰۰ ریال.
- هزینه اجرای موقت احکام در کلیه مراجع قضایی: ۳۰۰/۰۰۰ ریال.
- هزینه اعتراض شخص ثالث به اجرای احکام مدنی: ۲۰۰/۰۰۰ ریال.
هزینه ارائه خدمات الکترونیک قضایی
با مراجعه به سایت عدل ایران و پر کردن مقادیر مربوطه مانند تعداد خواهان ها و خواندگان، تعداد پیوست ها، نوع خدمت اعم از اظهارنامه، شکواییه، دادخواست و… اجمالا نسبت به هزینه خدمات الکترونیک قضایی خود در دفاتر خدمات الکترونیک آگاه شوید. بر اساس ابلاغیه کانون دفاتر خدمات الکترونیک قضایی در سال ۱۴۰۱ که هنوز تغییری نکرده است، تعرفه خدمات الکترونیک قضایی به شرح پایین می باشد (در صورت تغییر اصلاح می گردد):
- تنظیم اظهارنامه: ۳۴۰/۰۰۰ ریال.
- تنظیم شکواییه، اعلام جرم، درخواست، دادخواست بدوی و اعتراضی: ۴۱۰/۰۰۰ ریال.
- تنظیم واخواست اسناد تجاری: ۲۸۰/۰۰۰ ریال.
- ثبت قرارداد و اعطای وکالت: ۳۳۰/۰۰۰ ریال.
- تنظیم و ثبت لایحه، اعلام نظریه کارشناسی: ۳۴۰/۰۰۰ ریال.
- ثبت اطلاعات و ارائه شناسه قضایی: ۱۹۰/۰۰۰ ریال.
- افزودن اطلاعات افراد ذی سمت پرونده و اظهارنامه، وکیل، نماینده هر نفر: ۴۰/۰۰۰ ریال.
- افزودن پیوست به ازاء هر صفحه: ۴۰/۰۰۰ ریال.
- پرداخت الکترونیکی درآمدهای عمومی و اختصاصی و سپرده های قضایی: ۴۴/۰۰۰ ریال.
- پیگیری اظهارنامه، شکواییه، دادخواست: ۴۱/۰۰۰ ریال.
- اطلاع رسانی وضعیت پرونده: ۴۴/۰۰۰ ریال.
- ویرایش اطلاعات در سامانه ثنا: ۷۵/۰۰۰ ریال.
- ورود به صفحه شخصی در سامانه ابلاغ و رویت آن: ۴۱/۰۰۰ ریال.
- تحویل رمز حساب کاربری: ۳۳/۰۰۰ ریال.
- تقاضای گواهی عدم سوء پیشینه: ۶۷/۰۰۰ ریال.
- دریافت هزینه تمدید پروانه وکلا/ کارشناسان/ مترجمین: ۴۴/۰۰۰ ریال.
- دریافت نوبت مراجعه به واحد های قضایی: ۲۷/۰۰۰ ریال.
- تایپ هر صفحه: بر اساس تعرفه اعلامی از نهاد های متولی.
- چاپ و تحویل هر برگ اوراق قضایی: بر اساس تعرفه اعلامی از نهاد های متولی.
- اطلاع رسانی فرآیند دادرسی از طریق پیامک برای هر فرد: بر اساس تعرفه اعلامی از نهاد های متولی.
- شرکت در جلسه تحقیق و رسیدگی الکترونیک (به ازای هر جلسه ۳۰ دقیقه ای): ۵۰۰/۰۰۰ ریال.
- تکمیل فرآیند احراز هویت: ۴۱/۰۰۰ ریال.
- درخواست گواهی پیشینه محکومیت های مالی: ۶۷/۰۰۰ ریال.
- ملاقات از راه دور خانواده زندانیان (به ازای هر جلسه ۲۰ دقیقه ای): ۲۰۰/۰۰۰ ریال.
- ارائه خدمات سیار: معادل سه برابر خدمت ارائه شده.
- تنظیم استشهادیه الکترونیک: ۲۸۰/۰۰۰ ریال.
- ارائه خدمات مشورتی جهت طرح و پیگیری امور قضایی در فضای مجازی: ۵۰۰/۰۰۰ ریال.
- خدمات خودکاربری: معادل ۲۰ درصد خدمت ارائه شده.
- ثبت و ذخیره مستندات در سامانه بایگانی الکترونیک اسناد (سبا): ۲۵۰/۰۰۰ ریال.
- ثبت مفقودی چک: ۴۶۰/۰۰۰ ریال.
- ثبت اطلاعات و محاسبه ارزش منطقه ای ملک: ۱۵۰/۰۰۰ ریال.
اعسار از پرداخت هزینه دادرسی
طبق ماده ۵۰۴ قانون آیین دادرسی معسر کسی است که به واسطه عدم کفاف دارایی خویش و یا عدم دسترسی به آن به طور موقت از پرداخت هزینه دادرسی ناتوان است که این امر باید در دادگاه مورد بررسی واقع شود. ادعای اعسار از هزینه دادرسی را می توان ضمن دادخواست بدوی، تجدیدنظر یا فرجام مطرح کرد و یا اینکه دادخواست جداگانه در این خصوص تقدیم دادگاه کرد. در صورتی که با درخواست اعسار شخص از هزینه دادرسی موافقت گردد، به طور موقت از پرداخت تمام یا بخشی از هزینه دادرسی در مورد دعوای مذکور معاف می گردد و می تواند از وکیل معاضدتی استفاده نماید.
در صورتی که دلیلِ مدعی اعسار از پرداخت هزینه دادرسی، شهادت شهود باشد، باید شهادت کتبی دو نفر از افرادی را که از وضعیت مالی و زندگانی او آگاه می باشند پیوست دادخواست اعسار گردد. در این شهادتنامه ها باید مشخصات، شغل، وسیله امرار معاش و عدم تمکن (توانایی مالی) مدعی اعسار برای پرداخت هزینه دادرسی با تعیین مبلغ آن تصریح شود. همچنین شهود باید ذکر کنند که منشاء اطلاعات آنها از کجا بوده و مشخصات و آدرس خود را نیز نباید از قلم بیاندازند.
از افراد تاجر دادخواست اعسار پذیرفته نمی شود و تجار حسب مورد باید دادخواست ورشکستگی به دادگاه تقدیم کنند. در صورتی که شاکی توانایی پرداخت هزینه شکایت کیفری را نیز نداشته باشد، به تشخیص دادستان یا دادگاهی که به موضوع رسیدگی می کند از پرداخت هزینه شکایت معاف می شود.
ناگفته نماند هرگاه فرد معسر، متمکن و دارا شود مانند اینکه رای به نفع او صادر شود و یا اینکه مالی به او ارث برسد و یا به هر نحو مالی به او برسد، ملزم به تادیه تمام یا بخشی از هزینه دادرسی خواهد بود. در این صورت دادگاه با در نظر گرفتن میزان هزینه دادرسی و میزان درآمد وی و هزینه های ضروری زندگی شخص، مقدار و مدت زمان پرداخت هزینه دادرسی را تعیین خواهد کرد.
