در فرآیند جذب و سازماندهی نیروهای کار برای اشتغال بین نهادهای دولتی با بخش خصوصی فرق هایی وجود دارد. در بخش دولتی، عموما این نهادها از طریق ابزارهایی چون گزینش، آزمون و مصاحبه نیروی خود را به دست می آورند. اما کارجویان نه تنها با دولت بلکه اکثرشان با بخش خصوصی قرارداد استخدامی منعقد می کنند.

قرارداد استخدامی چیست؟

بر مبنای ماده ۷ فصل دوم قانون کار، قرارداد استخدامی یا قرارداد کار عبارت است از قراردادی که به موجب آن کارگر در قبال دریافت مزدی متعهد به انجام کاری برای مدت زمان موقت یا غیر موقت برای کارفرما می شود. این قرارداد می تواند کتبی یا حتی شفاهی باشد.

لازم به ذکر است در کارهایی که طبیعت آنها جنبه مستمر دارد چنانچه مدت در قرارداد ذکر نشود، قرارداد دائمی تلقی می شود.

کارفرما کیست؟

بر مبنای قانون هر شخص حقیقی یا حقوقی که کارگر را به موجب قرارداد، جهت پیشبرد اهداف خود به کار می گیرد و در قبال این به کارگیری به آنها حقوق یا مزد می پردازد کارفرما محسوب می شود.

مدیران و مسئولان و به طور کلی کلیه کسانی که عهده دار اداره کارگاه ها هستند، نماینده کارفرما محسوب می شوند.

کارگر کیست؟

طبق ماده ۲ قانون کار اصولا کارگر کسی محسوب می شود که تحت هر عنوانی، در قبال دریافت حق السعی که می تواند مزد، حقوق، سهم سود و یا سایر مزایا باشد به درخواست کارفرما مشغول به کاری می شود. بر اساس این تعریف و بر مبنای شمول و گستردگی قانون کار، همه افراد شاغل در موسسات صنعتی، تولیدی، خدماتی و کشاورزی و… می توانند کارگر به  حساب بیایند.

لازم به ذکر است کارگر لزوما شخص حقیقی است به این معنا که تنها انسان می تواند کارگر باشد و اشخاص حقوقی را شامل نمی شود مثلا اطلاق کارگر برای شرکت ها صحیح نیست. به عبارت دیگر هر فردی که کار خود را در مقابل دریافت اجرت به هر عنوانی، تحت فرماندهی و اوامر کارفرما قرار می دهد کارگر محسوب می شود و مشمول قانون کار است مگر اینکه به نحوی از قانون مذکور استثناء شده باشد.

شرایط قرارداد استخدامی

همانطور که می دانید قرارداد استخدامی مانند سایر قراردادها از یک سری شرایطی و ضوابطی برخوردار است که در صورت عدم رعایت هر یک از آنها ممکن است اعتبار قرارداد خدشه دار شود. در پایین مختصرا به توضیح این شرایط پرداختیم.

الف) مورد قرارداد باید از مشروعیت برخوردار باشد به عنوان مثال برای تولید مشروبات الکلی نمی توان کسی را استخدام کرد.

ب) موضوع قرارداد اصطلاحا باید معین باشد، یعنی کاملا مشخص باشد که کارگر چه کاری را باید انجام دهد و انجام کار مجهول نباشد.

ج) کارگر و کارفرما از لحاظ قانونی یا شرعی از تصرف در اموال خود یا انجام کار مورد نظر ممنوع نباشند. مثلا اگر اموال کارفرما در اثر ورشکستگی توقیف شود نمی تواند کارگر استخدام کند.

د) در قرارداد استخدامی باید حقوق یا مزد مبنا و متعلقات آنها کاملا مشخص شده باشد.

ه) ساعات کار، تعطیلات و مرخصی ها باید مشخص باشد.

و) محل انجام کار و تاریخ انعقاد قرارداد نیز باید روشن شده باشد.

ز) اگر انجام کار برای مدت معین باشد باید مدت قرارداد نیز تعیین گردد.

ر) هر مورد دیگری که عرف و عادت شغل یا محل اقتضاء نماید باید در قرارداد ذکر شود.

انواع قرارداد استخدامی

یکی از مطالبی که در هنگام انعقاد قرارداد استخدامی از اهمیت ویژه ای برخوردار است بحث نوع آن قرارداد استخدامی است که می تواند آثار مختلفی برای کارگر و کارفرما داشته باشد. در پایین مختصرا به انواع قرارداد استخدامی پرداخته ایم.

قراردادهای استخدامی دولتی

قراردادهای استخدامی دولتی خود به چند دسته تقسیم می شوند و از شرایط حقوقی و قانونی متمایزی برخوردارند. ویژگی مشترک و اصلی همه این قرارداد ها این است که در آنها دولت کارفرما محسوب می شود.

قراردادهای استخدامی دولتی به سه دسته ی ۱. قرارداد استخدامی کارکنان رسمی دولت ۲. کارکنان مشمول قرارداد استخدامی پیمانی ۳. قرارداد استخدامی کارکنان خدماتی تقسیم می شوند.

قرارداد استخدامی کارکنان رسمی دولت

این قرارداد برای کارمندانی که می خواهند به مشاغل اصلی دولتی و حاکمیتیِ تاثیرگذار در امور جاری کشور وارد گردند استفاده می شود. این نهاد ها  بر اساس یک سری گزینش ها نیرو را جذب می کنند مانند کارمندان وزارتخانه ها.

این کارمندان از نظر حقوقی تحت شمول قانون مدیریت خدمات کشوری هستند. همچنین اینها تحت پوشش بیمه بوده و از مزایای صندوق بازنشستگی کشور برخوردارند.

کارکنان مشمول قرارداد استخدامی پیمانی

استخدام برخی از کارکنان دولت بر اساس قرارداد پیمانی است. قراردادهای این افراد مانند استخدام رسمی نبوده و بر مبنای یک پیمان نامه در نهاد های دولتی شروع به کار می کنند.

 می توان گفت این قرارداد یک جور استخدام نیمه رسمی است که در صورت رضایت از عملکرد کارمند، کارفرمای دولتی می تواند قرارداد آنها را تمدید کند یا ترفیع دهد و یا اینکه اصلا آنها را به استخدام رسمی خود در بیاورد. این کارمندان از نظر حقوقی تحت شمول آیین نامه استخدامی پیمانی هستند و از مزایای صندوق تامین اجتماعی برخوردارند.

قرارداد استخدامی کارکنان خدماتی

این نوع از قرارداد ها بیشتر برای آن دسته از کارکنان دولتی که کارهای خدماتی، پشتیبانی و جانبی را انجام می دهند به کار گرفته می شود مانند نیروی ها آشپزخانه ها، آبدارخانه ها، نیروهای نظافتی و حفاظتی و …

لازم به ذکر است کارکنان خدماتی نهاد های دولتی از نظر حقوقی مشمول قانون کار هستند و از مزایای صندوق تامین اجتماعی نیز برخوردارند.

قراردادهای استخدامی شرکت های خصوصی

قرارداد های استخدامی که در شرکت های خصوصی و غیر دولتی منعقد می شوند نیز از انواع مختلفی برخوردارند. شناخت انواع این قرارداد ها برای استفاده از آنها اهمیت ویژه ای دارد چرا که هریک از آنها تابع ضوابط و شرایط حقوقی خاصی قرار می گیرد و کارگر و کارفرما ملزم به رعایت آنها هستند.

اشخاصی که با این نوع قرارداد های استخدامی به کار گرفته می شوند  از منظر حقوقی تابع قانون کار هستند و از مزایای صندوق بیمه تامین اجتماعی برخوردارند.

قرارداد های استخدامی از یک نگاه به قرارداد های ۱. قرارداد استخدامی موقت ۲. قرارداد استخدامی غیر موقت یا دائم ۳. قرارداد استخدامی کار معین ۴. قرارداد استخدامی کارآموزی ۵. قرارداد استخدامی درصدی ۶. قرارداد استخدامی دور کاری تقسیم می شوند.

قرارداد استخدامی موقت

می توان گفت اکثر قراردادهایی که در حوزه بخش خصوصی و غیر دولتی بسته می شود از نوع قرارداد استخدام موقت می باشد. موقت بودن به این معناست که کارگر و کارفرما با هم توافق می کنند که کارگر از یک زمان معین تا یک مدت زمان مشخص و موقت مثلا یکسال یا یک ماه به کار مشغول شود و پس از آن، قرارداد کارگر پایان می یابد. البته کارفرما می تواند قرارداد او را تمدید کند.

لازم به ذکر است تمدید پی در پی قرارداد استخدامی آن را از حالت موقت به دائم تبدیل نمی کند. همچنین باید دقت کرد فسخ یکطرفه این قرارداد قبل از اتمام مدت ممکن نیست.

باید دقت کرد که اگر مدت قرارداد موقت به پایان برسد و کارگر به کار خود ادامه دهد و کارفرما نیز حق و حقوق کارگر را بپردازد اصل بر این است که قرارداد استخدام دائمی شده است مگر اینکه کارفرما بتواند اثبات کند که قرارداد استخدامی موقت به صورت شفاهی تمدید شده است.

قرارداد استخدامی غیر موقت یا دائم

در قرارداد های استخدامی صرف اینکه تاریخ خاتمه و پایان قرارداد در آن ذکر نشده باشد، قرارداد غیر موقت یا دائم تلقی می شود حتی اگر در خصوص دائمی بودن قرارداد در آن تصریح نشده باشد.

البته لازم به ذکر است باید طبیعت کار مورد نظر از استمرار برخوردار باشد مانند کار خدماتی در کارگاه ها و… . لذا اگر کار ماهیتا مستمر نباشد و با یک بار انجام دادن پایان یابد دیگر قرارداد دائم محسوب نمی شود مانند جا به جایی یک بار به جایی دیگر که با یکبار انجام دادن خاتمه می یابد.

نکته ای که حائز اهمیت است به ویژه برای کارفرمایان این است که قرارداد دائم دیگر قابل فسخ نیست مگر بر طبق قانون و با شرایطی خاص که بعدا توضیح خواهیم داد.

قرارداد استخدامی کار معین

این مورد نیز یکی از انواع قرارداد های استخدامی است که در آن کارگر و کارفرما توافق می کنند که کارگر تنها یک کار مشخص را انجام دهد و به سرانجام برساند سپس مزد خود را دریافت کند. در واقع این قرارداد شباهت بسیاری به قرارداد موقت دارد.

لازم به ذکر است این قرارداد نیز تا پایان کار مورد نظر قابل فسخ نیست. مدت زمان در این قرارداد متغیر است و می توان گفت با خاتمه کار، قرارداد به صورت خود به خودی پایان می یابد مانند طراحی یک سایت، ساخت یک دیوار، طراحی یک ماشین و … است.

قرارداد استخدامی کارآموزی

قرارداد استخدامی کارآموزی یکی از قرارداد های پرکاربرد و مناسب برای کارگر و کارفرما به خصوص کارجویان جوان و نوجوان می باشد. این نوع از قرارداد به کارگر فرصت می دهد تا با کار و شرایط آن آشنا شود و بر مهارت خود بیفزاید و اصلا بسنجد که می تواند این کار را به صورت طولانی مدت ادامه دهد یا خیر؟

همچنین کارآموزی این فرصت را به کارفرما می دهد که بخشی از نیروی کار خود را تامین کند و چنانچه افراد را از لحاظ مهارتی مناسب کار خود دید به استخدام بلند مدت در بیاورد.

لازم به ذکر است کارآموزان در دوره کارآموزی خود از حقوق و بیمه برخوردارند و کارفرما نمی تواند به بهانه کارآموزی از پرداخت حقوق آنها امتناع کند.

ناگفته نماند دوره کارآموزی از هر لحاظ جزء سوابق کارگر محسوب می شود و مزد کارگر در دوره کارآموزی از مزد ثابت یا مبنا کمتر نخواهد بود.

چنانچه کارفرما قبل از اتمام مدت کارآموزی مانع ادامه فعالیت کارآموز شود و خسارتی به کارگر وارد شود، کارفرما باید خسارت را بپردازد.

قرارداد استخدامی درصدی

قرارداد استخدامی درصدی که به قرارداد استخدامی پورسانتی نیز مشهور است از جمله قرادادهایی است که امروزه در بین کارگر و کارفرما رو به افزایش است. از جمله مزایای این نوع قرارداد سود بیشتر برای کارگر است و برای کارفرما نیز افزایش فروش و ایجاد انگیزه و رقابت بین کارگران را دنبال دارد.

در واقع در این نوع قرارداد بخشی از سود فروش یا خدمات از سهم کارفرما به کارگر تعلق می گیرد و کارگر با بازاریابی بیشتر می تواند سود بیشتری را کسب کند.

در اینجا باید دقت کرد که اگر کار پورسانتی به صورت قرارداد استخدامی واقع شود کارفرما نه تنها باید پورسانت و یا پاداش توافق شده را بپردازد بلکه باید حقوق و مزد مبنای قانون کار که هرساله وزارت کار معین می نماید را نیز بپردازد و در واقع این قرارداد تحت شمول قانون کار قرار می گیرد.

در قرارداد استخدامی درصدی کارگر از حق بیمه نیز برخوردار است چرا که این قراردادها اصولا تابع قانون کار هستند.

قرارداد استخدامی دورکاری

قرارداد استخدامی دورکاری نیز از جمله قراردادهای است که امروزه رو به افزایش است یا حتی شرایط خاصی ممکن است آن را اقتضاء کند مانند بیماری کرونا که باعث افزایش این نوع قرارداد ها شد.

از مزایای این نوع قرارداد ها می توان گفت که دیگر کارگر لازم نیست در محل کار حضور فیزیکی پیدا کند و مثلا می تواند در خانه نیز کار خود را انجام دهد. همچنین برای کارفرما این مزیت را دارد که هم نیروی خود را تامین کند و هم هزینه کمتری متحمل شود. این نوع قرارداد ها می تواند برای بسیاری از بانوان خانه دار نیز مفید باشد.

کارگران در این قرارداد نیز از حق بیمه برخورداند و کارفرما موظف است حداقل حقوق قانون کار را بپردازد. برای اطلاعات بیشتر و تنظیم قرارداد با کارشناسان ما تماس بگیرید.

وظایف کارفرما در قرارداد استخدامی

یکی از مهمترین تکالیف کارفرمایان بر طبق قانون کار، تامین وسایل ایمنی و بهداشت کار مربوطه و حفظ سلامتی کارگران است. همچنین کارفرمایان باید آموزش های لازم بهداشتی و فنی را به کارگران بدهند. این تکلیف در خصوص محیط کارآموزی نیز وجود دارد.

همچنین کارفرمایان موظف هستند در خصوص رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی نظارت نمایند و بر طبق قانون مسئولیت اجرای مقررات و ضوابط فنی و بهداشت کار بر عهده کارفرما است.

بر طبق ماده ۱۴۸ قانون کار، کارفرمایان موظف هستند بر اساس قانون تامین اجتماعی همه کارگران محل کار خود را بیمه کنند. چنانچه کارفرمایان از این امر امتناع کنند علاوه بر پرداخت کلیه حقوق کارگر به جریمه نقدی معادل دو تا ده برابر حق بیمه محکوم می شوند.

کارفرمایان بر اساس قانون باید مزد اضافه کاری، حق اولاد، حق سنوات و حق مسکن کارگر را که هرساله توسط وزارت کار تعیین می شود بپردازند. همچنین کارفرمایان کارگاه های بزرگ، خود مکلف به احداث خانه های سازمانی در نزدیکی کارگاه یا محل مناسب دیگر هستند.

شاید برایتان جالب باشد کارفرمایان موظفند مدتی از اوقات کار را برای خواندن نماز و خوردن سحری یا افطاری اختصاص دهند و در ماه رمضان شرایط و ساعت کار را تعدیل کنند.

کارفرمایان مکلفند در صورت دوری کارگاه و عدم وجود یا تکافوی وسیله نقلیه عمومی برای کارکنان خود وسیله مناسب قرار دهند.

لازم به ذکر است کارفرما در انعقاد قرارداد استخدامی نمی تواند شرایط حمایتی قانون از کارگر را زیر پا بگذارد مثلا حقوقی کمتر از میزان پایه حقوق کار بدهد یا ساعت کاری بیشتر از حداکثر ساعت قانونی کار توافق کند.

وظایف کارگر در قرارداد استخدامی

همانطور که کارفرما بار سنگینی از وظایف و مسئولیت ها بر عهده دارد کارگر نیز از این قاعده مستثنی نیست.

کارگران موظفند کار مربوطه را خود شخصا انجام دهند و آن را به دیگری محول نکنند. همچنین آنها باید دستورات کارفرما و دقت های لازم کار را به عمل آورند.

یکی از وظایف مهم کارگران حفظ و عدم افشای اسرار و اطلاعات مربوط به کار است مگر اینکه اطلاعات مذکور وقوع جرمی باشد.

کارگران موظفند نسبت به اموال و وسایل کارگاه رعایت امانت را بکنند و به  وسایل آسیبی نرسانند همچنین موارد انضباطی کارگاه را نیز رعایت نمایند.

آیا در قرارداد استخدامی کارگر باید بیمه شود؟

همانطور که پیش تر به کرات توضیح دادیم از آنجا که قرارداد های استخدامی اصولا مشمول قانون کار هستند، کارفرمایان موظف هستند کارگران را بیمه کنند و هر توافقی خلاف این امر باطل است.

نحوه تنظیم قرارداد استخدامی

قرارداد استخدامی از جمله قراردادهای با اهمیتی است که باید نهایت دقت در تنظیم آن صورت بگیرد چرا که بر مبنای قانون کار و در جهت حمایت از قشر کارگر هر توافقی صحیح نخواهد بود و در صورت عدم آگاهی از این موارد ممکن است برای هریک از کارگر و کارفرما مشکلاتی ایجاد شود.

• در قرارداد استخدامی علاوه بر مشخصات کارگر و کارفرما باید نوع کار یا حرفه یا وظیفه که کارگر باید آن را انجام دهد کاملا مشخص باشد.
• همچنین باید معین گردد که حقوق یا مزد مبنا و ضمایم آن چقدر است و شامل چه چیزهایی است.
• لازم به ذکر است در قرارداد استخدامی باید ساعت کار، تعطیلات و مرخصی ها مقرر گردد و محل انجام کار نیز معلوم باشد. طبیعتا مدت کار نباید از قلم بیفتد.
• هر چیز دیگری که عرفا کارگر و کارفرما برای کار لازم می دانند باید در قرارداد تصریح کنند. در آخر باید بدانید که حتما قرارداد استخدامی باید دارای تاریخ باشد و زمان بستن قرارداد باید روشن باشد.

پایان قرارداد استخدامی

قرارداد استخدامی نیز مانند سایر قرارداد ها ممکن است از بین برود و پایان پیدا کند و به تبع آن رابطه استخدامی نیز دیگر وجود نخواهد داشت. بر مبنای ماده ۲۱ قانون کار موارد پایان رابطه استخدامی عبارتند از موارد زیر:

•  فوت کارگر
•  بازنشستگی کارگر
•  از کارافتادگی کلی کارگر
•  پایان مدت در قرارداد های استخدامی موقت و عدم تمدید صریح یا ضمنی آن
•  پایان کار در قرارداد های استخدامی مربوط به کار معین
•  استعفای کارگر