هبه معوض یکی از اقسام عقد هبه میباشد که دارای آثار و قواعد مختص به خود است و این امکان را برای اشخاص فراهم میکند تا در معاملات جهت رسیدن به اهداف تجاری خود از این عقد بهره ببرند، لذا ما در این مقاله قصد داریم به توضیح عقد معوض و نحوه نگارش این قرارداد بپردازیم.
هبه معوض چیست و نحوه نگارش آن چگونه است؟
شاید بار ها اتفاق افتاده باشد که شما به شخصی مالی را به صورت مجانی، هدیه داده باشید، و صرفاً بنا داشته باشید عمل شما هیچ گونه بار حقوقی ندارد و صرفا یک عمل عرفی و عادی است، اما در واقع قانونگذار برای تمامی معاملات افراد اعم از اینکه به صورت هدیه یک مال منتقل شود یا اینکه درقبال عوضی انجام گیرد، قواعد و مقرراتی را جهت ایجاد نظم و امنیت وضع نموده، که یکی از این قواعد عقد هبه میباشد.
هبه یکی از عقود معین در قانون مدنی میباشد که اشخاص میتوانند در قالب این قرارداد مال خود را مجاناً و یا در قبال عوضی با شرایط عقد هبه منتقل نمایند و در اصطلاح حقوقی به شخصی که هیه میکند واهب و به شخصی که هبه را قبول میکند متهب و به مال یا دینی که در عقد هبه منتقل میشود را عین موهوبه میگویند.
انواع هبه
عقد هبه به طور کلی به دو قسم هبه محاباتی و هبه معوض تقسیم میشود، هبه محاباتی در واقع حالت اصلی عقد هبه میباشد که در آن عین معین یا دینی به صورت مجانی به شخص دیگری هدیه داده میشود، به عنوان مثال پدری زمینیش را به پسرش به صورت مجانی هدیه میکند. که به این عقد هبه محاباتی گفت میشود.
هبه معوض نیز یکی از اقسام عقد هبه میباشد که برخلاف هبه محاباتی که عین موهوبه به صورت مجانی به شخص دیگری واگذار میگشت، در این عقد عین موهوبه در مقابل عوض مشخصی منتقل میگردد به عنوان مثال پدری شرط میکند در مقابل ۱۰ میلیون تومان زمین خود را به پسرش هبه میکند و یا حتی متواند شرط نماید که عمل مشخصی را انجام دهد تا زمین را به بدهد
در هر صورت در هبه معوض، عین موهوبه در ازای عوض مشخصی منتقل میگردد و حتما میبایست عوض مشخصی هر چند ناچیز در این عقد مشخص گردد، تا عقد معوض به درستی واقع شود
تفاوت هبه محاباتی با هبه معوض و شرایط رجوع از آنها
اصولا در هبه محاباتی اصل بر مجانی بودن معامله میباشد و عین معامله بدون دریافت عوضی به قبض متهب در می آید و لیکن چنانچه واهب انجام معامله را مشروط به عوض مشخصی مانند دریافت مال و یا عملی خاصی نماید این عقد دیگر به عنوان هبه محاباتی محسوب نمیشود و به آن هبه معوض میگویند.
تفاوت دیگر هبه محاباتی و هبه معوض در امکان رجوع آنها میباشد، به عبارت دیگر در عقد هبه این امکان برای واهب وجود دارد که پس از انجام هبه، در صورت بقا عین موهوبه ، آن را از متهب مجدّداً مسترد نماید، ولیکن در صورتی که عین موهوبه در ازای عوضی مشخصی منتقل گردد، امکان رجوع از هبه توسط واهب سلب میشود و واهب دیگر نمیتواند نسبت به مال موهوبه درخواست رجوع داشته باشد
بنابراین در صورتی که هبه به صورت محاباتی یا مجاناً بین طرفین واقع گردد واهب میتواند در این صورت عین موهوبه را تحت شرایط خاصی مستر نماید و باز پس بگیرد که در ادامه به ذکر این شرایط میپردازیم:
- اگر مالک مال خود را به پدر، مادر یا فرزندان خود یا ارحامی غیر از این افراد هبه نماید امکان رجوع مجدد به مال خود را ندارد و نمیتواند آن را برگرداند.
- اگر پس از هبه تغییری در عین موهبه انجام گیرد به نحوی که عین همان عین نباشد مانند طلایی که آب شود و یا آردی که نان شود، امکان رجوع درآن وجود ندارد.
- اگر مالک مال خود را به قصد صدقه به شخصی هبه نماید امکان رجوع درآن وجود ندارد
- اگر پس هبه عین موهبه به هر دلیل دیگر درسترس نباشد، فروخته شده باشد یا از بین رفته باشد امکان رجوع در توسط واهب وجود ندارد
- اگر متهب(گیرنده هدیه) در ازای دریافت هدیه عوضی را به واهب (هدیه دهنده) بدهد هرچند این مقدار کم و ناچیز باشد.
شرایط صحت هبه معوض
شرایط صحت تمامی عقود اعم از معین و نامعین در قانونی مدنی پیش بینی شده است که به طور کلی به دو دسته عمومی و خصوصی تقسیم میشود، شرایط عمومی صحت عقود در تمامی قرارداد ها صدق میکند و برای اینکه قراردادی از ارزش و اعتبار قانونی برخودار باشد میبایست در وهله اول باید شرایط عمومی صحت قرارداد ها که در ماده ۱۹۰ قانون مدنی به آن پرداخته شده است را برخوردار باشد که در ادامه به آن میپردازیم:
۱-اهلیت طرفین
اولین شرط صحت عقد هبه اهلیت طرفین در معامله میباشد به عبارتی دیگر واهب و متهب که به عنوان طرفین عقد هبه محسوب میشوند و باید عاقل، بالغ، رشید و همچنین توانایی دخل و تصرف در اموال خود را داشته باشند، لکن در صورتی که واهب یا متهب حق انجام هبه و یا قبض آن را به دلیل حجر نداشته باشد عقد هبه فاقد باطل و یا در مواردی غیر نافذ است.
۲- قصد و رضایت طرفین در معامله
یکی درگیر از شرایط صحت قرارداد ها قصد و رضایت طرفین در معامله میباشد که معمولا در بسیاری از دعوی به دلیل عدم رضایت هر یک از طرفین از انجام معامله موجب ابطال قرارداد میشود، لذا برای اینکه هبه به درستی واقع شود باید طرفین معامله اعم واهب و متهب از انجام معامله رضایت داشته باشند به عنوان مثال در صورتی که واهب تحت اعمال زور اقدام به هبه ملک خود به واهب نمایند این عقد باطل است
شایان ذکر است در صورتی که عدم رضایت واهب در عقد هبه به دلیل انجام شدن یا نشدن خواسته ای باشد در این شرایط معامله صحیح است به عنوان واهب خودرو خود را برای پرداختن هزینه های درمان مجبور است به فروش رساند و یا برای رضایت اولی دم جهت جلوگیری از اعدام یکی از بستگان ملک خود را هبه نماید در این شرایط عقد هبه همچنان دارای صحت و اعتبار است.
۳- معین بودن مال مورد معامله
در تمامی عقود اعم از عقد هبه در هنگام معامله باید مال مورد معامله صورت دقیق و شفاف در قرارداد مشخص شود و نمیتوان در عقد هبه مال مورد معامله به صورت تقریبی در مشخص شود به عنوان مثال در صورتی که شخصی اعلام دارد که یکی از خانه داخل خیابان را به تو هبه میکنم میکنم این عقد فاقد ارزش و اعتبار است لذا باطل است.
۴- مشروعیت مورد معامله
هر قراردادی که برخلاف شرع و قوانین جمهوری اسلامی باشد باطل است و هیچ گونه اعتباری ندارد لذا چنانچه عقد هبه به جهت انجام جرم و یا اعمالی که بر خلاف شرع اسلامی است واقع شود باطل است و هیچ گونه اثری ندارند به عنوان مثال چنانچه شخصی ملک خود را با آگاهی و علم کافی به فردی برای تاسیس مرکز قمار و شرط بندی هبه نمایند این قرارداد باطل است و علاوه برآن به مجازات های مذکور در قانون مجازات اسلامی محکوم میشود.
علاوه بر شرایط عمومی ذکر شده که برای صحت هر قراردادی لازم و ضروری است در عقد هبه شرایط اختصاصی نیز وجود دارد که برای صحت این عقد لازم است که در ادامه به مواردی از شرایط اختصاصی صحت عقد هبه میپردازیم:
معامله به قصد و با لفظ هبه انجام گیرد
اولین شرط برای واقع شدن عقد هبه این است که الفاظی و کلماتی که مختص به عقد هبه میباشد بیان شود تا مشخص شود قصد واهب و متهب از انجام معامله به صورت هبه بوده است و نه خرید و فروش یا صلح این الفاظ میتوانند با بیان یا ذکر عبارتی از قبیل این مال را به تو هبه کردم یا بخشیدم عقد هبه را واقع نمایند.
ضرورت یا عدم ضرورت قبض عین موهوبه توسط متهب
یکی از مواردی که قانونگذار برای شرایط صحت عقد هبه در نظر گرفته است لزوم قبض مال موهوبه توسط متهب است که میبایست با قصد و رضایت خود عین موهوبه را از واهب به نحوی دریافت کند در غیر این صورت عقد هبه ناقص بوده و هیچ گونه آثاری ندارد ولیکن استثنائاتی در امر وجود دارد که چنانچه عین موهوبه قبل از انجام هبه توسط واهب در ید متهب باشد هبه بدون قبض متهب نافذ است و صحیح میباشد.
چه مواردی را باید در هنگام نگارش هبه نامه معوض دقت کنیم
قرارداد ها تابع یکی سری از قوانین و مقررات میباشند که عدم رعایت آنها موجب بی اعتبار شدن قرارداد میشود، لذا تهیه و تنظیم قرارداد هبه معوض مستلزم دانش حقوقی کافی در زمینه قرارداد ها و رعایت نکاتی است که باعث افزایش اعتبار قرارداد و کاربرد آن میشود، لذا ما در ادامه نحوه نگارش هبه معوض و نکات مهمی که باید درآن رعایت کنیم میپردازیم:
طرفین قرارداد
اولین موضوعی که آغازگر هر قراردادی میباشد نام و نشانی طرفین قرارداد است که بیان گر رابطه ی بین دو شخص معین است و قرار است آثار حقوقی ناشی از قرارداد بر این اشخاص مترتب شود، لذا برای نگارش قرارداد هبه نامه معوض در ابتدا میبایست به صورت کامل و جامع هویت طرفین معامله (واهب و متهب) در قرارداد نگارش شود این اطلاعات شامل نام و نام خانوادگی، کد ملی، نشانی حل سکونت، شماره تلفن و.. میباشد.
عین موهوبه
عین موهوبه در واقع مالی است که واهب آن را به متهب هبه میکند بنابراین اصلی ترین رکن قرارداد هبه نامه میباشد که باید با دقت تمامی مشخصات و جزئیات عین موهوبه در قرارداد ذکر شود تا چنانچه اختلافی میان طرفین بایت میزان و جزئیات عین موهوبه ایجاد شد بتوان به استناد قرارداد آن را حل فصل نمود.
مال العوض
همان طور که گفته شد عقد هبه به دو قسم محاباتی و معوض تقسیم میشود و عقد معوض آن است که در ازای عین موهوبه متهب به واهب مالی مشخصی بدهد و یا کار مشخصی را انجام دهد، لذا از آنجایی که قصد ما نگارش و تنظیم عقد هبه معوض میباشد حتما باید در قرارداد مال العوض را به صورت دقیق و شفاف مشخص کنیم، زیرا تنها عاملی که موجب تفاوت بین هبه معوض و محاباتی میشود وجود مال العوض در قرارداد است که امکان رجوع واهب را از عین موهوبه را سلب میکند.
تعهدات طرفین
هبه معوض یک توافق است بنابراین هریک از طرفین در قرارداد وظایف و تکالیفی نسبت به یکدیگر دارند که میبایست مطابق قرارداد به آن عمل نمایند لذا ایجاب میکند برای ثبت شدن این مهم حتما وظایف و تعهدات طرفین در قرارداد ذکر شود تا چنانچه هر یک از طرفین به تعهدات خود عمل ننمود به توان علاوه بر دریافت خسارت عدم انجام تعهدات وی را ملزم به انجام تعهد خود کرد.
به عنوان مثال چنانچه شخصی خودرو خود را به در برابر ۲۵ میلیون تومان هبه نماید، حتما باید مسئولیت پرداخت هزینه های انتقال سند، جرایم، بیمه و.. در قرارداد پیش بینی شود.
فسخ قرارداد
خیارات عقد هبه با سایر عقود متفاوت است و قوانینی که برای فسخ یک معامله در سایر عقود غیر قابل اسقاط است در هبه اسقاط میشود به عبارت دیگر خیار غبن که به دلیل اختلاف اصلی قیمت مال با قیمت فروخته شده آن به وجود می آید در عقد هبه معوض مطرح نیست و میتوان مال العوض را به هر میزان که خواسته باشیم تعیین نماییم.
سایر خیارات فسخ در قرارداد هبه نامه معوض جاری است که میتوان آنها را به صورت جداگانه سلب و ساقط کرد.
قرارداد هبه نامه معوض داپکده
همچنین شما میتوانید با استفاده از قرارداد هبه نامه معوض داپکده معاملات خود را به خاطری آسوده انجام دهید زیرا این قرارداد توسط وکلای خبره و مجرب داپکده نگارش شده است که تمامی وظایف و تعهدات واهب و متهب در آن پیش بینی شده است.
