اصلی ترین تفاوت عقد معوض و عقد مجانی در این است که در عقد معوض حق حبس وجود دارد، در حالیکه در عقد مجانی حق حبس وجود ندارد. البته برای درک بهتر این مطلب ابتدا برای شما به تعاریف این عقود می پردازیم تا با این عقود آشنا شده و درک مطالب برای شما آسوده شود.
عقد معوض چیست؟
هنگامی که دو تعهد در مقابل یکدیگر در قراردادی حادث می شود و هر یک از طرف مقابل علاوه بر آنکه تعهدی بر عهده دارد، عهده ای از جانب طرف مقابل کسب می نماید یا هنگامی هر یک از دو طرف قرارداد، در همان حال که از یکدیگر طلبکار می باشند، مدیون یکدیگر نیز می باشند، عقود معوض می گویند. در این عقد زمانیکه شخص مال یا دینی که بر عهده می گیرد، مال یا تعهد دیگری را نیز برای خود کسب می نماید.
به عنوان مثال هنگامی که عقد بیع خودرویی (خرید و فروش) بین متعاملین (طرفین قرارداد) منعقد می شود. فروشنده مکلف به تسلیم خودرو به خریدار است و خریدار نیز در مقابل تعهد دارد، ثمن معامله را به فروشنده پرداخت نماید. فلذا در اینجا هنگامی که فروشنده از خریدار در خصوص ثمن معامله طلبکار می شود، از طرف دیگر باید خودرو را به خریدار تسلیم نماید.
حق حبس در عقود معوض چیست؟
هنگامی که قراردادی بین متعاملین منعقد می شود هریک از آن ها دارای تعهداتی می شوند و هر یک از طرفین قرارداد می تواند، انجام تعهد خود را منوط به ایفای تعهد طرف مقابل نماید، مشروط برآنکه برای این ایفای تعهد حال باشد و برای انجام تعهد تاریخی تعیین نشده باشد. برای درک این مفهوم به مثال ذیل توجه نمایید.
هنگامی که قرارداد خرید و فروش ملکی بین طرفین امضاء می شود. اگر در قرارداد تاریخ تسلیم ثمن معامله یا ملک تعیین شده باشد، دیگر هیچ یک از طرفین از حق حبس برخوردار نمی باشند، ولیکن اگر در قرارداد شرط شده باشد که زمان تسلیم ملک منوط به تسویه حساب کامل قرارداد می باشد، در این خصوص فروشنده ملک می تواند از حق حبس خود استفاده نموده و تا مادامی که خریدار مبلغ قرارداد را به صورت کامل پرداخت نکرده است، می تواند از تحویل ملک به خریدار خودداری نماید.
عقد مجانی یا غیر معوض چیست؟
هنگامی که قراردادی بین طرفین منعقد می شود و شخصی متعهد می شود، که تعهد یا مالی را به شخص دیگری بدون آنکه در ازای آن چیزی بخواهد، انجام دهد یا تسلیم نماید. عقد مجانی یا غیر معوض می گویند. مانند هنگامی که شخصی به فردی خودرو خود را به صورت رایگان به فرد دیگری هبه (هدیه) می نماید. در این جا برای دریافت کننده هدیه که خودرو می باشد، هیچ گونه تعهد یا مسئولیتی ایجاد نمی شود.
تفاوت عقد معوض و عقد مجانی
در عقد معوض باید دو تعهد در مقابل یکدیگر وجود داشته باشد، ولیکن در عقود مجانی نیز به وجود دو تعهد نمی باشد، بلکه با یک تعهد عقد دارای اعتبار است. به عنوان مثال در هنگامی که شما تلفنی را خریداری می کنید، تعهد دارید تا مبلغ تلفن را پرداخت نماید و فروشنده نیز تعهد دارد، تلفن را به شما تحویل دهد. اما در عقود مجانی تنها یک تعهد وجود دارد. مثلا وقتی شما چیزی به شخصی هدیه می دهد، تعهد تنها برای شما ایجاد شده و دریافت کننده هدیه مسئولیتی ندارد.
دومین تفاوت عقد معوض و عقد مجانی در این است، در عقود معوض همیشه باید دو عوض وجود داشته باشد، در حالیکه در عقد مجانی عوض متقابل وجود ندارد. به عنوان مثال در عقد بیع هنگامی که کالایی فروخته می شود باید عوض (ثمن) آن پرداخت شود در حالیکه در عقود مجانی وقتی شما ساعت خود را به شخصی هدیه می دهید، در قبال آن چیزی دریافت نمی کنید.
سومین تفاوت عقد معوض و عقد مجانی در این است که در عقود معوض باید همیشه تعادل بین عوضین برقرار باشد، به عنوان مثال در قرارداد اگر شخصی می خواهد موتوری را به ارزش ۵۰ میلیون تومان خریداری نماید باید ارزش واقعی فروش آن موتور به همان میزان باشد به عبارت دیگر در عقد مجانی هنگامی که دو عوض در مقابل یکدیگر قرارداد می گیرند باید دارای منفعت عقلائی باشند.
لکن در عقد مجانی نیازی به تعادل یا منفعت عقلائی بین عوضین نمی باشد. به عنوان مثال هنگامی که پدری ملک خود را به فرزندش هبه کند و در قبال آن چیزی از فرزندش دریافت نمی کند.
