عقد مساقات در صورتیکه صاحب درخت باغ خود را در اختیار شخص دیگری قرار دهد تا آن شخص عملیات آبیاری و نگهداری از درختان را انجام دهد تا محصول حاصل شود و آن محصول بدست آمده براساس دریافت سهمی بین طرفین تقسیم شود، منعقد می شود. ولیکن باید در انعقاد این عقد توجه فراوان نمو، زیرا اگر شرایط تنظیم رعایت نشود، منجر به بطلان این عقد می شود. فلذا در ادامه به توضیحات بیشتر این مطلب می پردازیم.
عقد مساقات چیست؟
به عقدی که بین صاحب درخت و امثال آن یا عامل در مقابل حصه مشاع معین از ثمره واقع می شود و ثمره اعم است از میوه و برگ و گل و غیر آن را عقد مساقات می گویند به عبارت دیگر در این قرارداد شخصی دیگر متعهد می شود تا در ازای دریافت مقدار سهمی از محصولی که به ثمر می رسد، گیاهان و درختان مالک را آبیاری نماید. برای درک بهتر به مثال ذیل توجه نمایید.
علی صاحب باغی است که در آن ۱۰۰ اصله درخت هلو وجود دارد و با حسین توافق می کند که درختان باغ وی را آبیاری نماید و در نهایت محصول به دست آمده را به نسبتی که قبلا بر مبنای آن توافق کرده اند، میان هر دو آنان تقسیم شود. مثلا علی با حسین توافق کرده بودند، هر مقدار محصولی بدست آید، به نسبت ۶۰ درصد برای علی و ۴۰ درصد برای حسین بین آنان تقسیم شود.
شرایط صحت عقد مساقات
هنگامی که عقد مساقات بین طرفین می خواهد منعقد شود باید همانند سایر عقود شرایط صحت معامله رعایت شود و اگر هر یک از موارد ذیل در زمان انعقاد قرارداد وجود نداشته باشد، عقد مساقات منعقد بین طرفین فاقد وجاهت قانونی بوده و باطل تلقی می شود. این موارد به شرح ذیل می باشد.
- قصد طرفین و رضای آنها
- اهلیت طرفین
- موضوع معین که مورد معامله باشد
- مشروعیت جهت معامله
مقصود موارد فوق این است فرض کنید مالک باغ شخص عامل را اجبار به انعقاد قرارداد کرده است در حالیکه عامل اصلا تمایلی به انعقاد قرارداد نداشته است، حتی تردیدی برای انعقاد قرارداد نداشته است. فلذا در این خصوص به دلیل آنکه قصد عامل در انعقاد عقد مخدوش شده است، عقد با اینکه طرفین آن را امضاء نموده باشند، باطل است. زیرا هر قراردادی باید بر مبنای رضایت و قصد آن ها انجام شود.
چرا باید جهت عقد مساقات مشروع باشد؟
در قانون زمانی یک عقد یا قرارداد دارای اعتبار است، که آن عقد مخالف قانون نباشد. فلذا اگر جهت معامله نامشروع باشد، عقد باطل است. به عنوان مثال در عقد مساقات اگر عامل در راستای آبیاری بوته های گل تریاک با مالک بوته ها توافق کرده باشد با توجه به آنکه نگهداری یا کاشت تریاک جرم است، فلذا به دلیل اینکه جهت عقد مساقات در این جا نامشروع می باشد، فلذا این عقد باطل است.
تقسیم ثمره حاصل شده
در عقد مساقات باید سهمی که طرفین از محصول بدست آمده کسب می نمایند به نحوه مشارکت از قبیل ربع یا ثلث یا نصف و غیره معین گردد و نمی توان شرط نمود که کل ثمره بدست آمده متعلق به یک نفر خواهد بود و اگر چنین در عقد مساقات گنجانده شود، علاوه بر آنکه شرط باطل بوده و منجر به بطلان عقد می شود. فلذا در این عقد نباید چنین شرطی را اعمال نمود. ولیکن در این عقد طرفین می توانند علاوه بر سهمی که از محصول بدست آمده کسب می نمایند، مال دیگری نیز به طرف مقابل دهند.
ویژگی های عقد مساقات چیست؟
هنگامی که عقد مساقات میان طرفین منعقد می شود، علاوه بر آنکه برای طرفین عقد وظایفی را ایجاد می کند، بلکه به تبع آن نیز دارای تعهداتی می شوند که نباید برخلاف آن عمل نمایند. فلذا ویژگی هایی عقد مساقات به شرح ذیل می باشد.
- با توجه به آنکه عقد مساقات تابع مقررات عقد مزارعه می باشد، فلذا مساقات عقدی لازم است و هیچ یک از طرفین حق فسخ این عقد را ندارند، جزء در مواردی که در قانون تعیین شده یا آنکه در قرارداد چنین شرطی را اعمال کرده اند موجب ایجاد حق فسخ برای آنان گردد.
- این عقد با فوت طرفین قرارداد باطل نمی شود، ولیکن اگر مباشرت عامل شرط شده باشد. یعنی آنکه تنها خود عامل اقدام به آبیاری درختان و نهال های باغ نماید، در صورتیکه وی فوت نماید، عقد با فوت او منفسخ می شود.
- مساقات عقدی رضایی است و نیاز به قصد و رضایت طرفین برای انعقاد این عقد وجود دارد و همانطور که پیش تر گفته شد، اگر قصد طرفین مخدوش شود، قرارداد به دلیل فقدان قصد طرفین برای انعقاد باطل تلقی می شود.
- مساقات عقدی معوض است، فلذا در این عقد برای آنکه از اعتبار برخودار باشد، حتما مقدار حصه سهم هر یک از طرفین مشخص شده باشد.
- در عقد مساقات شرط نیست که متصرف زمین مالک ان باشد، بلکه متصرف باید مالک منافع باشد یا آنکه دارای سمت ولایت یا حق تصرف در آن زمین را داشته باشد. فلذا در این عقد مالکیت متصرف شرط صحت عقد نمی باشد.
آثار عقد مساقات
هنگامی که عقد مساقات منعقد می شود، همانند سایر عقود آثاری را برای متعاملین به دنبال دارد و در عقد مساقات نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد و آثار انعقاد این عقد به شرح ذیل می باشد:
- در عقد مساقات به محض آنکه عامل عملیات آبیاری درختان را انجام می دهد، شریک در محصول بدست آمده می شود و پس از آنکه ثمره درخت حاصل شود، براساس براساس همان میزانی که با مالک توافق کرده است، عامل مالک محصول بدست آمده به نسبت حصه خود می شود.
- اگر عامل به وظایف خود از قبیل آبیاری عمل ننماید و کسی نیز نباشد که کار وی را انجام دهد، در این خصوص طرف مقابل باید الزام به انجام تعهد عامل را خواستار شود و در صورتیکه به تعهد خود عمل ننماید، طرف مقابل می تواند با حکم دادگاه عمل مساقات به شخص دیگری به خرج عامل انجام دهد.
- در صورتیکه عامل به وظایف خود در عقد مساقات عمل نکند و مدت عقد به اتمام برسد، عامل باید اجرت المثل مالک درختان را پرداخت نماید.
- گاهی اوقات عامل به اصطلاح عرفی دل به کار نمی رود یا آنکه به طور متعارف اقدام به مساقات نمی نماید، فلذا در این خصوص اگر محصول بدست آمده کاهش پیدا نماید، عامل باید خسارت وارد شده به آن نسبت از محصول را پرداخت نماید.
انحلال عقد مساقات چگونه است؟
شاید برای شما سوالی پیش آمده است که انحلال عقد مساقات چگونه است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت قانونگذار شرایط انحلال این عقد را به صورت کامل بیان نموده است. فلذا مواردی که باعث انحلال عقد مساقات می شود، از قرار ذیل می باشد.
- اگر متصرف به مدت عمر خود مالک منافع باغ بوده و آن را به عامل داده است تا اقدام به مساقات نماید، اگر وی فوت نماید، عقد مساقات به فوت او منفسخ می شود. همچنین اگر در این عقد شرط شده باشد که خود عامل به تنهایی مساقات را انجام دهد اگر وی فوت نماید، عقد به فوت او منفسخ می شود.
- عقد مساقات بواسطه اقاله نیز انحلال می یابد و باید طرفین در خصوص برهم زدن عقد با یکدیگر توافق داشته باشند و اگر یکی از آن ها موافق برهم زدن عقد باشد و دیگر موافق نباشد، اقاله کردن این عقد امکان پذیر نمی باشد.
- انحلال عقد مساقات بواسطه فسخ قرارداد، اگر در عقد مساقات خیارات قانونی حق فسخ ایجاد شود، هر یک از طرفین می توانند این عقد را فسخ نمایند. براساس قانون اگر عقد مساقات نیازمند حفر چاه آب یا مواردی از این قبیل بوده و در حین عقد عامل از آن اطلاعی نداشته است یا آنکه رفع مانع امکان پذیر نباشد، عامل به استناد خیار غبن می تواند عقد مساقات را فسخ نماید.
- در صورتیکه در مساقات شرط شده باشد، که عامل فرایند مساقات را خود انجام دهد یا آنکه اگر بخواهد فرایند مساقات را به شخص دیگری واگذار نماید، باید با اذن مالک انجام دهد. حال در صورتیکه خلاف این امر عمل نماید، مالک یا متصرف زمین می تواند عقد مساقات به دلیل خیار تخلف از شرط فسخ نماید.
آثار بطلان یا انحلال عقد مساقات
اگر عقد مساقات به دلایلی از قبیل فسخ قرارداد، منفسخ شدن، باطل شدن انحلال یابد، تمام محصول بدست آمده متعلق به مالک یا متصرف درختان خواهد بود و عامل تنها مستحق اجرت المثل خواهد بود. اجرت المثل بدین منظور می باشد که در خصوص فرایندی که انجام داده است، اجرت آن را می تواند از مالک درختان یا متصرف آن مطالبه نماید.
تفاوت عقد مساقات با عقد مزارعه
قانونگذار بیان کرده است که عقد مساقات تابع قوانین عقد مزارعه است. ولیکن این دو عقد علاوه بر آنکه نقاط اشتراک زیادی دارند، بلکه یک سری تفاوت هایی با یکدیگر دارند که در ادامه به شرح این موارد برای شما می پردازیم تا با تفاوت این دو عقد نیز آشنا شوید.
- اگر عقد مساقات باطل شود، عامل تنها مستحق اجرت المثل خواهد بود و به او حصه ای از محصول بدست آمده تعلق نمی گیرد، ولیکن در صوت ابطال عقد مزارعه، مالک بذر متعلق تمام محصول بدست آمده می باشد و طرف مقابل خواه مزارع یا عامل مستحق اجرت المثل خواهد بود و اگر بذر، مشترک بین مزارع و عامل باشد حاصل و اجرت المثل نیز به نسبت بذر بین آنها تقسیم می شود.
- در عقد مساقات عامل نمی تواند بدون اذن مالک یا متصرف زمین عقد را به شخص دیگری واگذار نماید یا شریک شود. در حالیکه در عقد مزارعه عامل می تواند با شخص دیگری شریک شده یا نیرو به کار گیرد ولی برای انتقال عقد به شخص ثالث نیاز به اذن مالک یا متصرف زمین دارد.
اگر می خواهید در خصوص عقد مزارعه مطالب بیشتری کسب نمایید، بروی «عقد مزارعه چیست» کلیک نمایید.
دانلود قرارداد مساقات
حال با توجه به مطالبی که گفته شود، تنظیم این قرارداد نیاز به تجربه و تسلط کامل بر قوانین دارد، فلذا اگر این قرارداد توسط شخص فاقد دانش کافی حقوقی تنظیم شود، قاعدتا از وجاهت قانونی برخوردار نبوده یا منجر به بروز اختلاف بین طرفین می شود. از این رو مجموعه داپکده به کمک وکلای مجرب خود این قرارداد برای شما براساس آخرین قوانین روز کشور تنظیم کرده است که می توانید از طریق کلیک بروی لینک ذیل آن را دانلود نمایید و در مراودات خود استفاده نمایید.
