شهادت دادن به چه معنا است؟ بر اساس قانون مدنی هر کس بخواهد مدعی حقی به نفع خود بشود، ابتدا باید بتواند آن را اثبات نماید، از این رو ادله اثباتی که مورد قبول قانون و جامعه است، و میتوان بوسیله آن مدعی حقی شد، شامل، اقرار، شهادت، اسناد، امارات و قسم است، که ما در این مقاله قصد داریم به توضیح یکی از ادله اثبات دعوا تحت عنوان شهادت بپردازیم، و شرایط صحت آن را به صورت کامل، برای شما توضیح دهیم.
شهادت دادن چیست؟
شهادت در لفظ به معنای گواهی دادن بر چیزی است، و در اصطلاح حقوقی عبارت است از اخبار شخصی غیر از طرفین دعوی به وقوع یا عدم وقوع جرم، توسط متهم یا هر امر دیگری نزد مقام قضایی است، بر این اساس شهادت یعنی شخصی غیر از اصحاب دعوا به بیان حقیقتی بپردازد، که آن را از طریق یکی از حواس پنج گانه خود ادراک کرده باشد، و این بیان حقیقت ممکن است به نفع یا ضرر هر یک از طرفین دعوا بی انجامد.
لازم به ذکر است برای اینکه شهادت شهود مورد تایید دادگاه قرار گیرد، میبایست شرایطی را داشته باشد، که در ادامه به آن میپردازیم.
انواع شهادت دادن
شهادت شهود دارای انواعی می باشد که در ادامه به توضیح هر یک می پردازیم.
الف. اگر شهود، شاهد رخ داد واقعه ای بوده باشند و یا آن را از طریق، یکی از حواس پنج گانه خود احساس کرده باشند، به آن شهادت مستقیم و بی واسطه میگویند.
ب. بیان واقعه رخ داده می تواند از جانب فردی صورت گیرد که، آن را از شخصی که به صورت مستقیم، خود شاهد واقعه رخ داده بوده، شنیده باشد، که به آن شهادت در شهادت نیز میگویند.
ت. گواهی شهود می تواند به بخشی و یا تمام واقعه پیش آمده موضوع دعوا را بیان نماید.
ث. شهود می توانند به دو صورت، کتبی و شفاهی به بیان موضوع دعوا بپردازند.
شرایط صحت شهادت در دعوی حقوقی
بر اساس قانون مدنی برای اینکه شهادت شهود در دعوی حقوقی مورد تایید مقام قضایی قرار گیرد، لازم است شرایطی را داشته باشد که به شرح ذیل است.
الف. شاهدان باید شهادت خود را از روی قطع و یقین بیان نمایند، و نباید از روی شک و تردید سخن بگویند، به عنوان مثال از شخصی که در دادگاه به عنوان شاهد حاضر شده است بگوید، مطمئن نیستم، ولی مشخصات ظاهری با متهم مورد نظر یکسان میباشد، چنین نظری مورد تایید دادگاه قرار نمی گیرد.
ب. نظر شاهدان باید مطابق با موضوع دعوا در محکمه باشد، و نظر غیر مربوط فاقد اعتبار است.
پ. محتوا اظهارات شهود باید با یکدیگر یکسان باشد، لذا اگر در بین نظر شاهدان اختلاف نظر وجود داشته باشد، فاقد هرگونه تاثیر در رأی قاضی است، مگر در صورتی که از مضمون اظهارات شهود، برای قاضی نظری واحدی بدست بیاید؛ همچنین چنانچه اختلاف نظر شهود تنها در جزئیات موضوعی باشد و سبب اختلاف در اصل موضوع شهادت نشود، اشکالی ندارد.
ت. شهادت در شهادت در صورتی در دادگاه قابل قبول است، که شاهد اصلی فوت کرده باشد، و یا به دلیلی نتواند در دادگاه به عنوان شاهد حاضر شود، به عنوان مثال فردی که بیماری داشته باشد، و توانایی حضور در دادگاه را نداشته باشد.
شرایط صحت شهادت در دعاوی کیفری
دعوای کیفری به عنوان مرجع رسیدگی جرایم کیفری، برای ادله اثبات دعوی شرایطی را معیین نموده است، تا از اعتبار کافی برخوردار باشد، شهادت نیز به عنوان یکی از ادله اثبات دعوی در دعاوی کیفری لازم است شرایطی را دارا باشد، که به شرح زیر است:
الف. طبق ماده ۱۸۳ قانون مجازات اسلامی، اظهارات شهود باید از روی قطع و یقین صورت گیرد، به طوری که بتوان به صورت مستند از امور حسی و از طریق متعارف باشد بیان شود.
ب. شهادت باید به صورت شفاهی (لفظ) و یا نوشتاری باشد، و در صورتی که نتوان به این دو روش بیان کرد، میتوان با اعمالی مانند ایما و اشاره منظور شاهد را بیان نمود، لازم به ذکر است، شهادت در هر صورتی که واقع شود باید روشن و بدون ابهام باشد.
پ. در صورتی که در اظهارات دو شاهد اختلاف وجود داشته باشد، شهادت هیچکدام دارای ارزش نمی باشد.
ت. اگر شاهد نتواند به هر دلیل در دادگاه حضور پیدا کند، میتواند به صورت مکتوب و یا از طریق ارتباط صوتی-تصویری زنده، و یا به صورت ضبط شده که مورد تایید دادگاه قرار گیرد، گواهی بدهد.
شرایط شاهد در دعاوی حقوقی و کیفری
بر اساس قانون مدنی و مجازات اسلامی، برای اینکه اظهارات شاهد نزد قاضی مورد اعتبار قرار گیرد، لازم است شاهد از شرایطی برخوردار باشد، که در ادامه به ذکر این شروط می پردازیم.
الف. اولین شرط شاهد، بلوغ است، بلوغ در معنای بالغ بودن فرد از نظر شرعی است و در قانون سن بلوغ پسران ۱۵ سال و سن بلوغ دختران ۹ سال تمام است؛ شایان ذکر است چنانچه شاهد در زمان وقوع موضوع در سن بلوغ ممیز (حالتی که فرد بتواند خوب و بد را از هم تشخیص دهد) باشد، اما در زمان ادای شهادت به سن بلوغ رسیده باشد، اظهارات او دارای اعتبار است.
ب. شاهد باید عاقل باشد، یعنی دارای جنون نباشد، به عبارتی بیماری های روانی به صورت دائمی در فرد وجود نداشته باشد، و فرد بتواند با قوه تفکر خود، نظرش را بیان کند. همچنین در صورتی که شاهد جنون ادواری داشته باشد، چنانچه شهادت وی در زمان برخورداری از صحت عقلی بوده باشد، قابل قبول است.
پ. شاهد باید عدالت داشته باشد، یعنی اهل معصیت نباشد.
ت. یکی از شرایطی که در قانون برای صلاحیت شهود تعیین شده است، ایمان شاهد میباشد، ولیکن این عامل یک اصل نمی باشد، و ملاک صحت بیان هر فرد است.
ث. شاهد باید دارای شرط طهارت ولد باشد، یعنی این که فردی که در دادگاه به موضوعی گواهی میدهد، نباید از رابطه نامشروع متولد شده باشد.
شرایط شاهد در دعاوی کیفری
بر اساس ماده ۱۷۷ قانون مجازات اسلامی، شاهد علاوه بر موارد ذکر شده، در شرایط شاهد در دعاوی حقوقی، لازم است در دعوی کیفری نیز شرایطی را داشته باشد، تا شهادت وی مورد تایید قرار گیرد. این شروط به شرح زیر است:
الف. از جمله شرایطی که شاهدین در دادگاه برای ادای شهادت لازم است داشته باشند، ذی نفع نبودن در موضوع دعوا است، یعنی شاهد نباید در موضوعی که سود و منفعتی برای او دارد، شهادت دهد، فلذا چنانچه در دادگاه مشخص شود که گواهی شاهد دارای منفعتی برای او است، اظهارات وی به عنوان شاهد فاقد اثر است. لازم به ذکر است گواهی دادن اعضأ خانواده و اقارب نزدیک، و همچنین رابطه خادم و مخدوم (صاحب خادم) در صورت تشخیص قاضی پرونده (قاضی متوجه شود، آنها دروغ می گویند)، داری اعتبار نمی باشد.
ب. شاهد نباید با یکی و یا هردو طرف دعوا خصومت شخصی داشته باشد، لذا دادگاه اظهارات فردی را که دشمنی آشکار و یا پنهان، با هر یک از طرفین دعوا دارد، به دلیلی که ممکن است نظر خود را به جای حقیقت بیان کند، نمی پذیرد.
نکته: در شرط خصومت چنانچه اظهارات شاهد، به نفع طرف مورد خصومت باشد، پذیرفته میشود.
پ. شاهد نباید برای امرار معاش خود تکدی گری(گدایی) داشته باشد، لذا گواهی چنین افرادی در دادگاه مورد قبول نمیباشد.
ت. شاهد نباید مشغول ولگردی باشد، بنابراین چنانچه شخصی مکان معینی برای زندگی نداشته باشد، نمیتواند به عنوان شاهد در دادگاه حضور یابد.
چه احکامی در دعاوی حقوقی با شهادت شهود اثبات نمی شود؟
بر اساس قانون مدنی، بیانات شاهد در احکام ذیل فاقد اثر می باشد:
الف. در مقابل سند رسمی یا سندی که اعتبار آن در محکمه محرز شده است، در موضوع دعوایی که مخالف با توضیحات و مندرجات سند باشد، با شهادت اثبات نمی گردد.
ب. در مواردی که اظهارات شاهد برای تکمیل یا تقویت ادله باشد، به عنوان مثال دلیلی برای اثبات اصل دعوا موجود بوده باشد، ولی مقدار یا مبلغ موضوع دعوا مجهول باشد، و گواهی دادن شاهد تنها بر تعیین مقدار یا مبلغ اقامه گردد.
تعداد شهود در دعوی کیفری
به طورکلی تعداد شاهدین لازم برای دعاوی که مربوط به امور غیر مالی و کیفری است ۲ شاهد عادل مرد میباشد مگر در جرایمی که تعداد شهود آن به شرح زیر میباشد.
- در جرایمی از قبیل زنا، لواط، تفحیذ و مساحقه با چهار شاهد اثبات میگردد.
- برای اثبات زنای موجب حد جلد ( تراشیدن موی سر)، تراشیدن و یا تبعید، شهادت دو مرد و چهار زن عادل کافی است.
- چنانچه مجازات غیر از موارد ذکر شده در بند قبل باشد، با گواهی حداقل سه مرد و دو زن قابل اثبات است.
- جنایاتی که موجب ایجاد دیه شود، با یک شاهد مرد و دو شاهد زن قابل اثبات است.
لازم به ذکر است در خصوص شهادت بر جرایمی از قبیل زنا یا لواط، شاهد باید خود به صورت مستقیم شاهد رخ داد واقعه بوده باشد تا جرم مذکور اثبات گردد، و در صورتی که اظهارات بر مبنای مشاهده مستقیم شاهد صورت نگرفته باشد و یا تعداد شهود به حد نساب نرسیده باشد، شهادتی که در خصوص جرایم زنا، لواط، قذف صورت بگیرد به مجازات حد واقع میشود.
مجازات شهادت دروغ
گاهی مواقع افراد به دلیل منفعت خود و یا آشنایی شاهد با متهم برای تبرئه او، اقدام به شهادت دروغ می کنند، لذا قانون گذار برای این عمل خلاف شرع قانون، مجازات هایی را بسته به نوع جرم متهم در نظر گرفته است، که در ادامه به آن میپردازیم.
بر اساس ماده ۶۵۰ قانون مجازات اسلامی اصلاحی ۱۳۹۹/۸/۱۱، هر کس در دادگاه نزد مقامات رسمی شهادت دروغ بدهد، به سه ماه و یک روز تا دو سال حبس و یا به ۲۵/۰۰۰/۰۰۰ تا ۱۰۰/۰۰۰/۰۰۰ ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد. همچنین چنانچه بیانات دروغ شاهد باعث اجرای مجازات هایی از قبیل شرب خمر، دیه شکستن استخوان و قصاص متهم شود، و بعد از اجرا مشخص شود که گواهی شاهد مبنی بر دروغ بوده است، همان مجازات بر فردی که شهادت دروغ داده است اعمال می شود، به عنوان مثال چنانچه گواهی کذب فردی در دادگاه منجر به اعدام فردی شود پس از اینکه مشخص شود گواهی شاهد مذکور دروغ بوده است، شاهد به اعدام محکوم میشود.
برای اطلاع بیشتر از موضوع روی مجازات های شهادت دروغ کلیک کنید
سوالات مرتبط
در باب موضوع گواهی دادن شهود همواره در دعاوی حقوقی و کیفری سولاتی مطرح میشود، که مورد توجه بسیاری از وکلا و قضات قرار گرفته است، که در ادامه قصد داریم به پاسخ به این سوالات بپردازیم.
آیا افرادی که از نظر شرعی فاقد صلاحیت هستند شهادتشان دارای اعتبار است؟
بله، طبق ماده ۱۷۶ قانون مجازات اسلامی، چنانچه شاهد واجد شرایط شهادت شرعی نباشد، اظهارات او شنیده میشود، و تشخیص میزان تأثیر و ارزش این اظهارات در علم قاضی در حدود اماره قضایی میباشد.
نکته: اماره قضایی عبارت از، علم قاضی، شواهد و مدارک مستند به دست آمده در طول پرونده یا نظر کارشناس مربوطه و.. است.
آیا شهادت کودکان و اطفال صغیر قابل پذیرش است؟
شهادت اطفالی را که هنوز به سن ۱۵ سال نرسیده باشند، فقط برای افزایش اطلاعات قابل شنیده شدن است و ارزش دیگری برای دادگاه ندارد، مگر در مواردی که قانون اظهارات این قبیل اطفال را معتبر شناخته باشد.
آیا شاهد میتواند از شهادت خود منصرف شود؟
طبق ماده ۱۳۱۹ قانون مدنی، در صورتی که شاهد از نظر خود رجوع کند و یا معلوم شود، بر خلاف واقعیت شهادت داده است، به اظهارات وی ترتیب اثری داده نمیشود، بر این اساس چنانچه شاهد پس از شهادت، از اظهارات خود به دلیلی منصرف شود، و یا اثبات شود، ادای شهّادت بر اساس تبانی یا رشوه بوده است، گواهی شاهد فاقد اعتبار است.
نکته مهم
در دعوی که با گواهی دادن شهود قابل اثبات باشد، مدعی میتواند در صورتی که متهم اظهارات شهود را انکار کند، از مدعی علیه (متهم) برای اثبات حرف خود تقاضای سوگند داشته باشد.
