اقرار یکی از مهمترین ادله اثبات دعوا، در دعاوی حقوقی و کیفری می باشد، که از ارزش بالایی در بین دیگر ادله اثبات دعوی، برخوردار است، در واقع این فعل زمانی رخ می دهد که فردی به جرم مرتکب شده خود، اعتراف کند، از این رو ما در این مقاله قصد داریم به توضیح کامل موضوع اقرار و شرایط آن بپردازیم.

اقرار چیست؟ و شرایط صحت آن کدام است؟

تعریف اقرار در مواد ۱۲۵۹ قانون مدنی، و ۱۶۴ قانون مجازات اسلامی، به صورت جداگانه ای بیان شده است، اما آنچه که از این دو تعریف قابل استنباط است، عبارت است از، اخبار به حقی که فردی بر علیه خود و به نفع دیگری بیان می کند، بر این اساس اقرار حالتی است که فرد، در نظر مرجع زیر صلاح به جرم خود اعتراف می کند، و این اعتراف می تواند خبری از گذشته، حال و یا آینده باشد. به شخصی که اقرار کننده است، را مقر، و به شخصی که اقرار به نفع او صورت گرفته است را، مقرله می گویند.

لازم به ذکر است، بر اساس ماده ۱۷۱ قانون مجازات اسلامی، اعتراف فرد به جرم خود، از اعتبار بسیار بالایی برخوردار است، و چنانچه مورد صحت واقع شود نیازی به دیگر ادله موجود برای اثبات ادعا نمی باشد، ولو اینکه با بررسی قاضی رسیدگی کننده، قرائن و امارات (علم قاضی)، خلاف مفاد اظهارات مجرم باشد، که در این صورت قاضی، تحقیق و بررسی لازم را انجام می دهد، و قرائن و امارات مخالف را، در رأی خود ذکر می کند.

انواع اقرار 

 همان طور که پیش تر بیان شد، اقرار یعنی اخبار متهم بر علیه خود و به نفع شخص دیگری، که در دعاوی به قسم های مختلفی از نظر نوع بیان، مکان و .. تقسیم می شود، که در ادامه به توضیح هر یک می پردازیم.

الف. یکی از معمول ترین شیوه های اعتراف متهم در دادگاه، اعتراف به صورت شفاهی و یا کتبی است.

ب. اگر اقرار بتواند به صورت کامل، ادعایی را اثبات کند، به آن قاطع میگویند، اما اگر بتواند تنها بخشی از موضوع را اثبات نماید،  غیر قاطع می گویند.

پ. از نوع بیان افراد، میتواند به صورت صریح (که مقر مستقیماً به فعل انجام شده خود اعتراف می کند) و یا ضمنی (اظهارات فرد، تنها بر بخشی از رفتار و اعمال خود دلالت پیدا کند) واقع شود.

ت. اظهارات متهم بر علیه خود میتواند به جزئی از اتهام خود باشد و یا به صورت کامل اتهام وارده را به خود تایید نماید.

ث. می تواند به صورت ساده باشد، یعنی تنها به اثبات فعلی پرداخته شود، و یا به صورت مقید و مرکب باشد، و به توصیف قید هایی بپردازد.

ج. میتواند از نظر مکانی در داخل دادگاه، و یا بیرون از دادگاه صورت گیرد.

چ. میتواند در حیث مداخله مقرله، (شخصی که اقرار به نفع او انجام شده) صورت گیرد، که این نوع به صورت پرسش و پاسخ بین شاکی و متهم انجام می شود.

شرایط اقرار در دعاوی حقوقی و کیفری

ادله اثبات دعوی برای اینکه در دادگاه مورد تایید قرار گیرند، لازم است  شرایطی را دارا باشند، اقرار نیز به عنوان یکی از ادله های معتبر اثبات دعوی در قانون، دارای شرایطی است، که در ادامه به آن می پردازیم.

 الف. طبق ماده ۱۲۶۲ قانون مدنی، مقر باید عاقل، بالغ، مختار و قاصد باشد، لذا اعتراف افراد صغیر، مجنون در حال دیوانگی و غیر قاصد یا مکره (کراهت داشتن)، موثر نیست، براین اساس مقر می بایست عاقل و بالغ باشد و با قصد و رضایت اقرار کند.

ب. اظهارات فرد سفیه در امور مالی موثر نیست، به عبارتی اعتراف فردی که نادان و یا کم خرد است در دعاوی امور مالی مورد پذیرش واقع نمی شود؛ ولیکن چنانچه مربوط به امور غیر مالی (کیفری) باشد، صحیح است.

پ. اذعان (بیان) فرد ورشکسته نسبت به اموال خود، بر ضرر دیان (طلبکاران) موثر نیست، ولیکن اقرار نسبت به امور کیفری خود قابل قبول است.

ت. اظهارات شخصی که ورشکسته شده است، نسبت به اموال خود، به دلیل حفظ حقوق طلبکار، مورد پذیرش واقع نمی شود، مگر ورشکستی وی، معرض شود.

ج. چنانچه اظهارات شخصی مطابق عقل و منطق، ممکن نباشد، و یا بر اساس قانون صحیح نباشد، فاقد هرگونه اثری است.

چ. چنانچه مقر، اخبار و اطلاعت خود را معلق به انجام شرط یا کاری نماید، این اقرار به عنوان، منجّز قابل قبول نمی باشد.

خ. طبق قانون اهلیت داشتن و یا عدم آن برای مقرله شرط نمیباشد، ولیکن بر اساس قانون، مقرله باید بتواند آنچه به نفع او بیان شده است، بدست بیاورد.

د. چنانچه اقرار برای بارداری باشد، در صورتی صحیح است که فرزند، زنده متولد شود، به طور مثال خانمی در دادگاه اعتراف میکند که از آقایی، باردار است دادگاه تا زمانی که بچه زنده متولد نشود، بر اساس اعتراف خانم حکمی صادر نمی کند.

ذ. طبق ماده ۱۲۷۰ قانون مدنی، چنانچه مقرله (فردی که اقرار به نفع او صورت گرفته) مجهول باشد، اعتراف متهم اثری ندارد.

نکته مهم: اقرار به هر نحوی که صورت بگیرد، می بایست روشن و بدون ابهام باشد، و نباید از جملات و یا اشاراتی که باعث ایهام بشود استفاده کرد، وگرنه فاقد اعتبار خواهد بود.

تعدد اقرار 

در اکثر جرایم کیفری و حقوقی یک بار اقرار کافی است، مگر در جرایمی که تعداد آن به شرح زیر است:

الف. اقرار در جرایمی مانند زنا، لواط، تفخیذ و مساحقه، چهار مرتبه لازم است، و این عمل حتما باید در محضر قاضی و پی در پی (پشت سر هم) انجام شود.

ب. در جرایم که در آن شرب خمر، قذف و سرقت صورت گرفته باشد، به دو مرتبه اقرار متهم نیاز است تا جرم ثابت شود.

لازم به ذکر است، برای اثبات جنبه غیر کیفری کلیه جرایم یک بار اعتراف متهم کافی است، و همچنین در مواردی که اقرار می بایست در چند مرتبه صورت گیرد، میتوان در یک یا دو جلسه در دادگاه انجام شود.

آثار اقرار

اقرار پس از آن که به درستی واقع شد آثاری را در پی دارد که در ادامه به ذکر چند مورد از این آثار میپردازیم.

الف. چنانچه فردی اقرار به نفع دیگری (ذی حق بودن) نماید، دیگر دلیلی برای اثبات آن لازم نمی باشد، به عنوان مثال، اگر به شخصی اتهام جرمی وارد شده باشد، و شخص دیگری (شخص ثالث) بگوید من این جرم را مرتکب شده ام، یا شخص بی گناه می باشد، چنانچه این ادعا با شواهد و مدارک در نزد قاضی پرونده همخوانی داشته باشد، دیگری الزامی برای اثبات این امر نیست.

ب. اقرار هر کس فقط نسبت به خود آن شخص و قائم مقام او نافذ است، و در حق دیگری تاثیر گذار نیست، مگر قانون آن را لازم دانسته باشد.

سوالات مرتبط

آیا انکار اعتراف در دعاوی حقوقی و کیفری امکان پذیر است؟

بله، بر اساس ماده ۱۲۷۷ قانون مدنی، در دعاوی حقوقی و کیفری، انکار بعد از اقرار ممنوع نیست، ولیکن اگر متهم ادعا کند که، سخن او فاسد یا مبنی بر اشتباه، و یا غلط شنیده شدن باشد، و یا همچنین اگر بتواند برای اعتراف خود عذری بیاورد که قابل قبول باشد، به طور مثال فردی بگوید اقرار به گرفتن وجه در مقابل سند یا حواله بوده، که وصول نشده است، ولیکن در دعاوی تا زمانی که ادعا فرد مذکور اثبات نشده باشد، تاثیری نخواهد داشت.

آیا انکار باعث ساقط شدن مجازات می شود؟

بر اساس ماده ۱۷۳ قانون مجازات اسلامی، انکار بعد از اقرار موجب سقوط مجازات نمی شود، به جز در اذعان به جرمی که مجازات آن رجم (سنگسار) و یا حد قتل است، که در این صورت، در هر مرحله، ولو در حین اجرا، مجازات مزبور ساقط و به جای آن در زنا و لواط، صد ضربه شلاق، و در غیر این صورت حبس تعزیری درجه پنج ثابت می گردد.

آیا اقرار در خارج از دادگاه امکان پذیر است؟

بله، اعتراف صورت گرفته در خارج از دادگاه را، میتوان با شهادت شهود اثبات نمود، به شرطی که که بتوان دعوا صورت گرفته را با شهادت شاهدان به اثبات رساند، و یا ادله یا قراینی بر وقوع اقرار موجود باشد، به طور مثال فردی که در کلانتری به جرم خود اعتراف کند، در صورت وجود شاهدانی که اظهارات متهم را تایید نمایند، اعتراف وی مورد پذیرش است، همچنین چنانچه مدارک و شواهدی، مانند فیلم بازجویی برای اثبات اعتراف موجود باشد، در صورتی که فرد با اختیار خود سخن گفته باشد، مورد پذیرش است.

همچنین لازم به ذکر است، اظهارات متهم بر علیه خود به صورت کتبی در خارج از دادگاه قابل پذیرش است، مشروط بر اینکه اصالت اسناد، منتسب به متهم باشد، که فرد میتواند تنفیذ اسناد را انکار کند، و وظیفه اثبات آن بر عهده مقرله (شخصی که اقرار به نفع او صورت گرفته) است.

اعتراف شخص لال چگونه انجام می شود؟

اظهارات در دادگاه بر علیه خود معمولا به صورت شفاهی و یا کتبی بیان می شود، ولی گاهی پیش می آید فردی که لال است، الزام به بیان آنچه انجام گرفته شده می شود، از این رو قانون اشاره شخص لال که صریحاً حاکی از اقرار باشد را، صحیح می داند.

آیا اقرار، درباره ورثه نیز موثر خواهد بود؟

بر اساس ماده ۱۲۶۷ قانون، اقرار به نفع شخص فوت شده، درباره ورثه او نیز، موثر خواهد بود، به طور مثال، چنانچه فردی پس از فوت مدعی، اعتراف کند که ملکی حق متوفی بوده است، این ملک به ورثه متوفی می رسد.

آیا اقرار در دفتر تجار دارای ارزش است؟

طبق ماده ۱۲۸۱ قانون مدنی، قید دین، در دفاتر تجار به منزله اقرار کتبی است، در واقع دفاتر تجاری دفاتری هستند که، تاجران و بازرگانان اطلاعات مربوط به اطلاعات داد ستد خود را اعم از بدهکاری، بستانکاری، و میزان خرید فروش معاملات خود را، در آن درج مینمایند، از این رو از اعتبار بالایی برخورد است و قانونگذار، ذکر مواردی از جمله بدهکاری و بستانکاری را در این دفاتر به منزله اقرار، به رسمیت می شناسد.

آیا اظهارات وکیل علیه موکل، و قیم علیه مولی علیه، دارای اعتبار است؟

بر اساس ماده ۱۶۵ مجازات اسلامی، و همچنین ماده ۲۰۵ آیین دارسی، هر گونه اظهارات وکیل علیه موکل، و ولی یا قیم علیه فرد تحت سرپرستی به عنوان اقرار محسوب نمی شود، همچنین نمی توان برای اعتراف به ارتکاب جرم وکیلی مشخص کرد و فقط شخص اقرار کننده می بایست اعتراف کند.

نکات مهم 

• ا قرار به نفع متوفی برای ورثه او تاثیر گذار است.
• مقرله نمی تواند اعترافی را که به قیود یا صف خاصی وابسته است تجزیه و تحلیل کرده، و از قسمتی از آن که به نفع خود است، بر ضرر مقر استفاده نماید، و از جزء دیگر آن صرف نظر نماید.